Ил Түмэн уонна Бүлүүчээн: ылыллар сокуон дьайыыта

Пленарнай мунньахха Бү­лүүчээн нэһилиэгин баһылыга Ген­надий Васильев сокуон барылын туһунан сиһилии били­һиннэрдэ. Ол курдук, нэһилиэк депутаттарын Сэбиэтэ, олох­тоохтор түмүллүбүт санаа­ларыгар олоҕуран, ту­һаан­наах сокуон барылын СӨ Судаа­рыстыбаннай Мунньаҕар (Ил Түмэҥҥэ) киллэрэргэ быһаа­рыммыт.

Хордоҕой сэлиэнньэтэ – Сунтаар улууһун Бүлүүчээн нэһилиэгин киинэ. Улуус кии­ниттэн арҕаа диэки 158 км тэйиччи олохсуйбут. Нэһилиэккэ Бүлүүчээннээҕи лицей-интернат, култуура дьиэтэ, библиотека, “Чуораанчык” оҕо саада, фелдьшерскай пуун, түөрт маҕаһыын, баһаарынай чаас, общественнай тэрилтэлэр уонна үс хочуолунай бааллар.
2015 сыл балаҕан ыйын 13 күнүгэр буолан ааспыт быыбарга талыллыбыт Геннадий Робертович өрөспүүбүлүкэ эдэр баһылыктарыттан биирдэстэрэ буолар. Кини киэҥ сирдэринэн үлэлээн-хамсаан, билии-көрүү, уопут мунньунан, төрөөбүт дойдутун сайыннарар, биир дойдулаахтарын олохторун-дьаһахтарын тупсарар сыаллаах-соруктаах үлэлии сылдьар. Геннадий Робертовичтан ту­һааннаах сокуон барылын, Бү­лүүчээн нэһилиэгин олоҕун-дьаһаҕын уонна былааннарын туһунан кылгастык кэпсииригэр көрдөстүм.

Көҕүлээһини оҥоруу төрүттэрэ уонна төрүөттэрэ

— Туһааннаах сокуон ба­рыла олохтоохтор уонна депутаттар көҕүлээһиннэрэ буолар. Быйыл күһүн быыбар иннинээҕи бырагыраамам чэрчитинэн нэһилиэнньэни кытта элбэхтэ көрсөн кэпсэппитим, үлэлэспитим. Ол сылдьан итирдэр утаҕы атыылааһын боппу­руо­һун куруук туруорсарым. СӨ Бырабыыталыстыбатын «Чөл олоҕу тарҕатыыга гражданнар көҕүлээһиннэрин өйөөһүҥҥэ СӨ Бырабыыталыстыбатын Гранын олохтуур туһунан» диэн 2000 с. Уурааҕар сөп түбэһиннэрэн, Бүлүүчээн нэһилиэгэ чөл олох тирэх киининэн буолбута. Онон 2000 сыллаахха Бүлүүчээн нэһилиэгэр итирдэр бородууксуйаны биирдиилээн атыылааһыны толору бобор туһунан быһаарыы ылыллыбыта. Бу быһаарыыны олохтоохтор күн бүгүнүгэр диэри тутуһаллар уонна өйүүллэр. Ол кэмтэн ыла дьон санаата төһө уларыйбытын билсээри, быыбарданан баран тута нэһилиэнньэни кытта көрсүһүү тэрийбитим. Ол көрсүһүүгэ «СӨ алкогольнай бородууксуйаны биирдиилээн атыылааһын бириэмэтин, усулуобуйаларын уонна миэстэлэрин эбии хааччахтааһыннары олохтуур туһунан» 2013 с. ахсынньы 5 к. СӨ Сокуонун кытта били­һиннэрбитим. Онно нэһилиэккэ итирдэр утаҕы биирдиилээн атыылыыры толору бобор туһунан боппуруос көтөҕүллүбүтэ. Нэһилиэнньэ күүскэ өйөөн, бары ылынар иһин куоластаан, нэһилиэк депутаттарын кытта ырытан баран бу этиини Ил Түмэн көрүүтүгэр ыыппыппыт. Бүгүн кэлэн ону көмүскээтим, Ил Түмэн депутаттара өйөөтүлэр.

Чөл олох политиката киһи өйүгэр-санаатыгар иҥиэхтээх

— Үлэбитин саҥа саҕалаан эрэр буоламмыт, былааммыт өссө да киэҥ. Бу боппуруоска нэһилиэнньэни кытта алтыһыыга общественнай тэрилтэлэри, эдэр ыччаттар түмсүүлэрин бэйэбитигэр тардан үлэлиибит. Нэһилиэк хас биирдии киһитин кытта кэпсэтэн өйдөтүү үлэтин ыытар былааннаахпыт. Оттон нэһилиэкпитигэр күн бүгүн 746 киһи олорор, онтон оҕо ахсаана – 232. Араас хабааннаах тематическай киэһэлэри, тэрээһиннэри ыытабыт. Били­гин нэһилиэк эдэр ыччатын түмсүүтэ манна күүскэ ылсан үлэлэһэ сылдьар. Сокуонунан бобуу боппуруоһу быһааран кэбиспэт дии саныыбын. Биһиги дьону кытта алтыһан, кинилэр өйдөрүгэр-санааларыгар чөл олох политиката иҥэрин туһугар ылсан үлэлиэхпит. Дьон итирдэр утах содулун, арыгылааһын – куһаҕан дьайыы буоларын бэйэтэ өйдөөтөҕүнэ эрэ кыайыахпыт диэн санаалаахпын. Чөл олоҕу өйүүр уонна тэнитэр сыаллаах-соруктаах үлэлиибит. Бу күһүҥҥэттэн, алтынньы ыйтан, “ХорСун” (Хордоҕой, Сунтаар) эдэр ыччат түмсүүтэ тэриллэн ситиһиилээхтик үлэлии сылдьар. Биһиги бу түмсүүнү юстиция министиэристибэтигэр коммерческайа суох обществен­най тэрилтэ быһыытынан регистрациялата биэрээри сылдьабыт. Бүгүҥҥү туругунан, түмсүүгэ 100-тэн тахса ыччат киирэр.

Ыстараап кээмэйин үрдэтэргэ

— Кистэл буолбатах, сокуону кэһэн атыылыыр дьон биирдиилээн баар буолуохтарын сөп. Бу боппуруоска мин полиция үлэһиттэрин кытта сүбэлэһэ сылдьыбытым. Итирдэр утаҕы сокуоннайа суох атыылааһын ыстарааба 2000 солк. эрэ тэҥнэһэр. Маннык көстүү нэһилиэк аайы баар буолуохтаах. Онон мин инникитин бу ыстараап кээмэйин үрдэтэри уонна кытаатыннарары туруорсуом этэ. Үүнэр көлүөнэ чөл олох политикатын күүскэ өйдөөн өссө сайдыылаах, чэгиэн өйдөөх-санаалаах буолуоҕар эрэнэбин.

Чөл олоҕу, спорду өрө тутуохха

— Билигин дьон сабыллар кутталлаах, өссө 1966 сыллаахха тутуллубут оскуола спортивнай саалатыгар сылдьар, дьарыктанар, күрэхтэһиилэр буолаллар. Хаарбах туруктаах, өһүөтэ эҥин дэлби эмэҕирбит. Эдэр ыччат сынньалаҥын, дьарыктаах буолуутун хааччыйар сыалтан, эһиил икки этээстээх улахан спортивнай комплекс тутар былааннаахпыт. Бырайыага бэлэм, акылаатын куттарбыппыт. Мантан кыһын үбүнэн хааччыйыы боппуруоһугар сүүрэн-көтөн аны саас тутуу үлэтин саҕалыырга былаанныыбыт. Эдэр ыччаты эрэ буолбакка, бүтүн нэһилиэнньэни спорка көҕүтэн, өйдүүн-санаа­лыын, эттиин-сиинниин доруобай буолалларын ситиһэр баҕалаахпын. Спортивнай комплекс тутуутун боппуруоһугар улуус баһылыга Анатолий Васильевич Григорьевы кытта үлэлэһэ сылдьабыт. Эһиил баҕа санаабытын толоруохпут диэн бигэ эрэллээхпит.

Бүлүүчээҥҥэ ыччат олохсуйар

— Үөрүөх иһин, эдэр специалистар биһиэхэ үлэлии кэлэн баран ыал буолан олохсуйа хаалар түгэннэрэ элбэх. Олохтоох эдэр ыччат эмиэ орто, үрдүк үөрэх кыһаларын бүтэрэн, төрөөбүт дойдутугар үлэлии кэлэр, олохсуйа хаалар. Эдэр ыччаппыт төрөөбүт нэһилиэгин сайыннарарын тухары Бүлүүчээммит инникитэ кэскиллээх буолуоҕа диэн эрэл санаа баар. Үлэлии кэлбит специалистары дьиэнэн-уотунан хааччыйабыт, дьиэнэн хааччыллыбакка олорор үлэһит диэн биһиэхэ суох. Киинтэн сылытыылаах уопсай дьиэлэри биэрэбит. Бүгүн нэһилиэккэ иккилии кыбартыыралаах биэс уопсай дьиэ баар. Билиҥҥитэ “Үтүө дьыала” хайысхатынан эдэр специалистар олорор түөрт кыбартыыралаах толору хааччыллыылаах дьиэлэрин тутарга сайаапка түһэрэн олоробут.
* * *
Бүлүүчээн нэһилиэгин инники былааннарыгар кыһыннары-сайыннары сылы эргиччи үлэлиир ууну ыраастыыр тутууну олоххо киллэрии баар. Тутуу бырайыага номнуо бэлэм, государственнай экспертизаҕа тиэрдэллэрэ эрэ хаалбыт. Ону таһынан киин хочуолунай тутуллуоҕа, билигин оборудованиета, матырыйаала Бүлүүчээҥэ тиийэн сыталлар. Икки сылынан Бүлүүчээн нэһилиэгэ куорат олоҕуттан туох да атына суох хааччыллыылаах буолуо диэн эрэниэххэ сөп. Эдэр баһылыкка Геннадий Робертовичка ситиһиилээх үлэни баҕарабын!

Кэпсэттэ Мария Павлова.