Көмүс маҕаһыыныгар пааспардаах?

Мантан инньэ 40 тыһ. солк. үөһэ суумалаах (Киин баан тохсунньу 19 күнүнээҕи куурсунан 508 дуоллар) көмүс киэргэли уу харчынан атыылаһыан баҕалаах гражданнар бырадабыаска бастаан пааспардарын көрдөрүөхтэрэ. Уу харчынан буолбакка, баан каартатынан төлөһөр түбэлтэҕэ эмиэ маннык ирдэбил туруоҕа. Бу түбэлтэҕэ сыана кирбиитэ үрдүк – 100 тыһ. солк. (1271 дуоллар).
2015 сыл ахсынньы ыйыгар манна маарынныыр быраабылалар бааннарга 15 тыһ. солк. үөһэ суумалаах валюта атыылаһыыга уонна атыылааһыҥҥа киир­биттэрэ. Пааспаргын көрдөрөн баран анкета толоруутугар эбии дааннайдаргын этэҕин.
Көмүс киэргэли атыылаһыы эмиэ мантан туора турбат. Бу барыта сокуоннайа суох дохуоттары күрэтиини утары охсуһар туһугар оҥоһуллар. «О противодействии легализации (отмыванию) доходов, полученных преступным путем, и финансированию терроризма» сокуон 7-с ыстатыйатыгар уларытыы быйылгыттан күүһүгэр киирдэ.
“Россия ювелирдарын гильдията” Ассоциация иһитиннэрбитинэн, саҥа уларыйыыга киһи кимин туоһулуур анкетаны толоруу киирэн биэрбит. Анкетаҕа гражданин дохуота, кини балаһыанньата (наймыласпыт үлэһит, орто эбэтэр үрдүкү сүһүөх салайааччыта уо.д.а.) уонна көмүһү атыылаһар сыала ыйыллыаҕа. Эр киһи атыылаһар буоллаҕына, холобур, кэргэммэр эбэтэр балтыбар диэн ыйыахтаах. Өскөтүн көссүүтүгэр атыылаһар буоллаҕына? Оччотугар атын сыалы суруйуон, эбэтэр бу пууҥҥа олох да эппиэттээмиэн сөп. Маҕаһыыннар маннык дааннай наадалааҕын, наадата суоҕун бэйэлэрэ быһаарыахтара.
Бу быраабылалар сокуон урукку редакциятыгар эмиэ көрүллүбүттэрэ. “2016 сылга диэри төһө баҕарар суумалаах көмүһү атыылаһарга пааспары көрдөрүөхтээх этилэр. Ол эрээри бу балаһыанньаны аҕыйах киһи тутуспут”, — диэн быһаарар Гильдия дириэктэрэ Эдуард Уткин.
Билигин сокуон чопчу суума кирбиитин ыйда, онон кини толоруллуутун кэтиир чэпчээтэ. Өскөтүн бырадабыас саарбахтаата да тута Росфинмониториҥҥа биллэриэн сөп.
Эдуард Уткин этэринэн, көмүс маҕаһыынын килийиэнин тас көрүҥэ эбэтэр тутта-хапта сылдьара улахан суолтата суох. Өскөтүн персонал кини иннигэр үтүө суобастаах киһи турарын саарбахтаатаҕына, менеджер эбэтэр бырадабыас килийиэн пааспарын көрдүүр бырааптаах.
Маҕаһыыннар бастайааннай килийиэннэрин кытта судургу схеманан үлэлииллэр: килийиэн көмүс киэргэли куруук биир маҕаһыынтан атыылаһар, тус дааннайдарын кэпсиир, кэргэнин кытта кэлбит буоллаҕына, киһи саарбахтыыра туох да суох. Оччоҕуна кини анкетаны толорбокко пааспарын эрэ көрдөрүөн сөп.
Ол эрээри көмүс маҕаһыынын бырадабыаһа, өскөтүн килийиэн дохуотугар саарбахтыыр буоллаҕына, киэргэли атыылааһыҥҥа биричиинэтин эппэккэ эрэ аккаастыан сөбүн өйдөөҥ. Кэргэннии буолар биһилэх атыылаһыан баҕалаах физическэй сирэйдэргэ маҕаһыын аккаастыыр түгэнэ хаста да буолбутун ювелирдар гильдияларыгар санаттылар. Конституционнай суут ретейл сокуон чэрчитинэн дьайыытын бигэргэппитэ.
Наада буолар түгэ­нигэр анкетаны маҕаһыын үлэһитэ толоруоҕа диэн АДАМАС компания иһи­тиннэрэр. “Росфинмониторинг регламеныгар этиллэринэн, биһиги атыылаһааччы дааннайдарын учуокка турар сирэйдэр базаларын кытта тэҥнээн көрөн баран регулятор иннигэр отчуоттуубут, — диэн быһаарда холдинг операционнай дириэктэрэ Дмитрий Баранов. – Анкетаны толоруу атыылаһааччы бэйэтин баҕа санаатынан ыытыллар. Манна атыы­лаһааччы толору аата-суола, төлөпүөнүн нүөмэрэ, төрөөбүт күнэ-дьыла, электроннай почтата ыйыллар уонна иһитиннэриини ыларга сөбүлэҥин туһунан пуун киирэр”.
Анкета халыыбын өссө 2011 сыл олунньу ыйыгар Росфинмониторинг бигэргэппит. Докумуоҥҥа ыйылларынан, тэрилтэлэр өҥө оҥорор килийиэннэрин дааннайдарын ылар эбээһинэстээхтэр. Бэлиэтээһинигэр манна “ювелирканы” атыылаһыы, почтанан харчы ыытыыта уо.д.а. киирсэллэр диэн ыйыллыбыт.
Сорох маҕаһыыннар ИНН көрдүөхтэрин, атын да сибидиэнньэлэри эбии ылыахтарын сөп. Бу испииһэги ювелирдар бэйэлэрэ оҥорор толору бырааптаахтар.
Өскөтүн атыылаһааччы 600 тыһ. солк. кыра суумаҕа көмүһү атыылаһарга быһаарыннаҕына, дааннайдардаах анкета маҕаһыыҥҥа хаалар диир Эдуард Уткин. Бу ис хонтуруол сулууспатын үлэтэ. Оттон 600 тыһ. солк. үөһэ суумаҕа атыыластахтарына анкета тута хонтуруоллуур биэдэмистибэҕэ ыытыллар. Бу быраабылалар баан операцияларыгар, хамсаабат баай-дуол дуогабардарыгар уо.д.а. сыһыаннаан үлэлииллэр. Ырыынакка бу саҥа көстүү буолбатах.
Бастаан утаа ювелирдар сыана кирбиитин үрдэтэргэ этии киллэрбиттэрэ: 150 тыһ. солк. уу харчынан төлөөччүлэргэ, 600 тыһ. солк. – баан каартатынан. “Хомойуох иһин, сатаан маны ситиспэтибит, – диэтэ “Алмаз-Холдинг” президенэ Флун Гумеров. – Бу сыыппаралар сокуон оҥоһуллар кэмигэр хас да төгүл этиллибиттэрэ, ол эрээри сокуону ырытыыга бизнеһи ыҥырбатахтара”.
2015 сыл устата “ювелиркаҕа” наадыйыы икки төгүл түстэ, көмүс оҥоһуктары сүрүн атыылаһааччыларынан атын дойдулар туристара буоллулар. Саҥа быраабылалар кинилэри эмиэ үөрдэллэрэ саарбах. Инникитин, Флун Гумеров сыаналыырынан, бүрүкүрээттэр үлэлэрин кээмэйэ улаатыытын суотугар ювелирдар ороскуоттара элбиэҕэ, ити түмүгэр, киэргэллэр сыаналара ыараан, атыылаһааччылары тэйитиэхтэрэ.
Эбии кумааҕы үлэтин таһынан персонал өссө быһаарар үлэни ыытар, ол курдук үгүс атыылаһааччылар докумуоннары көрдөрүүттэн сэрэхэдийэллэр.
“Россияҕа кэнники сылларга баан каартатынан төлөөһүн элбээтэ”, – диэн бэлиэтиир Россия потребителлэрин Сойууһун бэрэссэдээтэлэ Петр Шелиш. – Сайдыылаах дойдуларга электроннай төлөбүр киирбитэ ыраатта. Көмүһү атыылаһааччылар — сүнньүнэн кыахтаах дьон. Маннык маҕаһыыннар килийиэннэрин 80-90 % 40 тыһ. солк. атыылаһаллар, баҕар, онтон элбэх суумаҕа буолуон сөп, онон саҥа быраабылалар кинилэргэ туһаайыллаллар”.
“Судаарыстыба маннык ньыманан нэһилиэнньэ кыһыл көмүһү атыылаһарын хааччахтыан баҕарар дии саныыбын. Баҕар, көмүс атын сыалга наада буолуоҕа”, – диэн этэр Эдуард Уткин. Ол курдук, 2014 сыллаахха Россия Баана 171 туонна кыһыл көмүһү атыыласпыт соҕотох мегарегуляторынан буолбута. Тэҥнээн көрүүгэ: иккис миэстэҕэ – Ирак (47,6 туонна кыһыл көмүһү атыыласпыт).
“Норуоттар икки ардыларынааҕы быраактыка көрдөрөрүнэн, сыана кирбиитэ 3-10 тыһ. дуоллар икки ардыгар халбаҥныыр (Киин Баан куурсунан 235-786 тыһ. солк.). Килийиэн каартанан төлүүр буоллаҕына, идентификацияны ыытымыахха сөп, тоҕо диэтэр, баан каартатыгар наадалаах дааннайдар барыта бааллар, сороҕо – бааҥҥа”, – диэтэ Эдуард Уткин.
Бүгүн кыһыл көмүс биир грама быһа холоон 3 тыһ. солк. тэҥнэһэр. Орто кэтиттээх кэргэннии буолар биһилэх 4-4,5 грамм ыйааһыннаах, икки биһилэх – 9 грамм буолар. Маннык чек суумата – 27 тыһ. солк. Моойго кэтэр киэргэл ыйааһына – 5-6 грамм, суумата – 18 тыһ. солк. диэри. Экономкылаас кыһыл көмүс оҥоһуктар орто чектэрэ – 15-30 тыһ. солк., бары оҥоһуктарга ортотунан 50-60 тыһ.солк., ол эрээри үксүгэр пааспары көрдөрбөт суумаҕа атыылаһыллар.

“Российская газета” матырыйаалынан
Мария ПАВЛОВА.