Кутаа оттууга – мөлүйүөн солкуобай ыстараап?

Россия парламенын хаһыата суруйбутунан (04.05.2017), сыллата Россияҕа сааскы-сайыҥҥы кэмҥэ 35 тыһыынчаҕа тии­йэ ойуур умайыыта тахсар, онуоха хоромньу 20 млрд солк. аһарар. Дьокутааттар кутааны оттуу иһин ыстарааптары үрдэтэргэ итиэннэ баһаары сэрэтиигэ мөлтөх үлэлээх чунуобунньуктары накаастыырга этии оҥороллор.

Ойуур хаһаайыстыбатын саҥардыы үлэтэ тоҕунна

Соторутааҕыта Уһук Илиҥҥэ ойуур баһаарын иэнэ 6 төгүл улаатан, 2,1 тыһыынча гектарга тэҥнэспитэ. Москваҕа, кэккэ атын регионнарга куттал таһыма улааппыта бэлиэтэммитэ. Ааспыт ыйга ойуур баһаарын сиэртибэлэринэн 20-тэн тахса киһи буолла, оттон 5 тыһыынча киһи олорор дьиэтэ суох, сир-халлаан икки ардыгар туран хаалла.
Ойуур умайыытыгар сүрүн төрүөттэртэн биирдэстэрэ — кутааны оттуу, өртөөһүн, уоту кытта сэрэҕэ суох сыһыан. Кэһээччилэри эккирэтэ сылдьан кэтиир табыллыбат. 2000 сылларга саҕаламмыт ойуур хаһаайыстыбатын уларыта тутуу түмүгэр Ойуур хаһаайыстыбатын федеральнай сулууспата уонна лесниктэр институттара суох буоллулар. Ол оннугар билигин туһааннаах сиргэ-уокка ойуур инспектордара үлэлииллэр эрээри, бэрт аҕыйах ахсааннаахтар.
Россияҕа лесничество үлэһиттэрин ахсаана кэнники сылларга 5 төгүл сарбыллыбыт – уруккута 160 тыһыынчаттан 32 тыһ. киһиэхэ диэри. Ити түмүгэр биир лесничэйгэ 55 тыһ. гектар ойуур тиксэр. «Ойуур билиҥҥи туруга – бу административнай реформа содула. Ити сылларга туох хоромньулаах буолуоҕа итиэннэ экономика балаһыанньата учуоттаммакка, барыта кэриэтэ сыыһа оҥоһуллубута, – диэтэ «Парламент хаһыатыгар» Федерация Сэбиэтин аграрнай, ас-үөл политикатыгар уонна айылҕаны туһаныыга Кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Сергей Лисовскай. — Реформа сыала-соруга биир этэ — федеральнай бюджет ороскуоттарын аҕыйатыы уонна барытын регионнар уонна ойууру түүлэһээччилэр санныларыгар сүктэрии».

Федеральнай субсидиялар ирдэнэллэр

Регионнар баһаары сэрэ­тиигэ уонна ол содулларын суох оҥорууга үптэрэ тиийбэт. Онон бырабыыталыстыба ити хайысхаҕа үбүлээһини улаатын­нарыах тустаах – Федерация Сэбиэтигэр кулун тутарга буолбут мунньахха сенатордар итинник түмүккэ кэлбиттэрэ. Быйылгы сылга регионнар бюджеттарыгар субвенциялар икки төгүл кэриҥэ сарбылыннылар. Су­бъек­­­тар өссө ааспыт сыл­га баһаары умуруорууга үлэлээ­бит тэрилтэлэр иннилэригэр иэстэрэ улаата турар. Феде­рация Сэбиэтин аграрнай-ас-үөл политикатыгар уонна айылҕаны туһаныыга Кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Михаил Щети­нин этэринэн, ити иэһи сабыыга 273 мөл. солк. ирдэниллэр.
Ойуур баһаардарын кытта охсуһууга дьаһаллары үбү­лээһиҥҥэ анаан Бырабыы­талыстыба Резервэ фондатын туһанарыгар Федерация Сэбиэтэ дьаныһан туруорсар. «Бүгүҥҥү күҥҥэ баһаары уму­руо­рууга боломуочуйалар регионнарга бэриллэн тураллар. Оттон биһиги билэрбитинэн, регионнар кыахтара араас, баһаардар кыраныыссаны аахсыбаттар», — диэтэ Федерация Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Валентина Матвиенко. Спикер санаатынан, сүрүн сорук – умайыыны туоратыыны таһынан, ол содулларын кытта сибээстээх боппуруостары муҥу­туур түргэнник быһаа­рыы: эмсэҕэлээбиттэргэ хором­ньуларын толуйуу, саҥа олорор дьиэлэри тутуу.
Баһаардары кытта охсу­һууга анаан эрдэттэн сэрэтэр дьаһаллары үбүлээһини улаа­тыннарар туһунан сенатордар Бырабыыталыстыбаҕа туруор­сууларын бэлэмнээбиттэрэ, ол эрээри “харчы итиннэ суох, резервэ фондатын үбэ баһаары сэрэтиигэ туһаныллыа суоҕа” диэн харда кэлбитэ. Лисовскай лаппыйан этэринэн, баһаары умуруорардааҕар сэрэтиинэн дьарыктанар ордук суолталаах. Бүгүн үбү тыырыы систематын уларыта туттахха, бюджет хар­чытын кэмчилиир кыаллыаҕа. Ол эбэтэр умайыы содулларын туоратар оннугар, сэрэтии быдан чэпчэки ороскуоттаах буолуоҕа.
Шашлыгы таптааччылар 3-5 тыһыынчалаах ыстараапка кумаардаабаттар

Баһаары утары куттал суох буо­луутун кэһэн туран, кутааны уматыы иһин гражданнар билигин 1500-3000 солк. ыста­­раабы төлүөхтэрин сөп, дуоһунастаах дьон – 10000-20000 солк. Маннык кэһии иһин юридическай сирэйдэр 50000-200000 солк. ыстараабы төлүүргэ күһэллиэхтэрэ. Со­куону тутуспаттарын түмүгэр, умайыы тахсыбыт түгэнигэр граж­даннарга 5000 солк., дуо­һунастаах дьоҥҥо — 50 000 солк., юридическай сирэйдэргэ — 500000-1000 000 солк. суумалаах ыстараап түһэриллэр.
Федерация Сэбиэтин консти­туционнай сокуону оҥорууга уонна судаарыстыбаннай тутууга Кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Алексей Александров билигин баар санкциялар ситэтэ суохтарын бэлиэтиир. Кини ааҕарынан, баһаартан куттал суох буолуутун кэһэн туран өртөөһүн, кутааны оттуу иһин биирдиилээн дьоҥҥо ыстарааптар улаатыах тустаахтар — 1-3 мөлүйүөн солк. диэри.

«Бу боппуруоска кытаатан биэрэр наадалаах. – Госдума дьокутаата эрдэхпинэ, улахан ыстарааптары туруорсар кэммэр: “Тоҕо маннык улахан суума буолуохтааҕый, дьон тугунан төлүөҕэй?” – диэн миэхэ этэллэрэ. Ол эрээри маннык улахан ыстарааптар тустарынан этэрбэр атын сыалы-соругу тутуһабын», — диэн быһаарар сенатор. Кини санаатынан, дьон сокуону кэһэртэн куттанарын курдук, ыстарааптар онно туһуланаллар, оттон билиҥҥи суумалартан ким да куттаммат.
Икки сыл анараа өттүгэр ойуурга баһаартан куттал суох буолуутун кэһии иһин ыстараап­тары улаатыннарар туһунан сокуон барылын сенатордар номнуо киллэр­биттэрэ, ол эрээри ити көҕүлээһин парламеҥҥа көрүллүбэтэҕэ даҕаны. Сокуон барылын ааптардарыттан биирдэстэрэ, Федерация Сэбиэтин конституционнай сокуону оҥорууга уонна судаарыстыбаннай тутууга Кэмитиэтин чилиэнэ Елена Афанасьева баһаар сүрүн төрүөтүнэн дьон сынньанарыгар эппиэтинэһэ суоҕун ааттаата.
“Сиэрдээх Россия” фракция­тын салайааччыны солбуйааччы Олег Нилов накаастабылы биирдиилээн дьоҥҥо буолбакка, ойууру түүлэһээччилэргэ улаа­тын­нарар тоҕоостооҕун этэр. Баһаар тахсыбыт буоллаҕына, ол аата кинилэр бэйэлэрин учаастактарын сөптөөхтүк көр—бөттөр-истибэттэр. «Мөлү­­йүөнүнэн гектар ойуур чааһынай илиигэ баар, онон ити хаһаайыннартан ирдиэххэ наада», — диэн санаатын тиэртэ Нилов. Кини арендалааччылар баһаа­ры бэйэлэрэ оҥоруохтарын сөбүн этэр, ол курдук, баһаар кэнниттэн ойуурга чөлүгэр түһэрэр үлэ ыытыллар, онно эмиэ судаарыстыбаттан субсидия ыытыллар. Дьокутаат ойууру судаарыстыба бас билии­тигэр төннөрөргө итиэн­нэ баһаар тахсыытын иһин чунуобунньуктарга тус эппиэ­тинэһи олохтуурга – көҥүллэрин быһарга тиийэ этиилээх.
«Уон сыл анараа өттүгэр ойуур­дар федеральнай дьаһа­йыыттан регионнар таһым­нарыгар бэриллибиттэрэ, онон билигин ити реформа түмү­ктэрин көрөбүт, – диэн ааҕар Олег Нилов. — Регионнар ойууру арендатордарга биэр­биттэрэ, оттон олоруҥ сыаллара-соруктара биир – хар­маан­нарын хаҥатыы. Ити иһин дьиҥнээх хаһаайын, хонтуруол, эппиэтинэс суохтар. Оттон Бырабыыталыстыба бюджет, ойуур ресурсаларын сүүнэ ороскуоттарын, дьоҥҥо оҥоһуллубут хоромньуну “өйдөөн көрбөт”.