Массыыналаахтар болҕомтолоругар

Бу сокуон барылыгар өссө 2014 сыллаахха Россия Президенэ Владимир Путин илии баттаабыта. Ол курдук, 437 №-дээх «Суолунан сырыы эйгэтигэр административнай кэһиилэр иһин Российскай Федерация административнай сокуону кэһиилэр тустарынан Кодексыгар ыстараабы ирдээһин чааһыгар уларытыылары киллэрэр туһунан» федеральнай сокуон үүммүт 2016 сыл тохсунньу 1 күнүттэн олоххо киирбитэ.

Маны таһынан эмиэ тимир көлөлөөхтөргө аналлаах тохсунньу 15 күнүттэн 340 №-дээх федеральнай сокуон үлэтин саҕалаата. Ааҕааччыларбар ити саҥа сокуоннар тустарынан билиһиннэриэхпин баҕарабын.

Сүүрбэ хонук иһигэр

Тустаах сокуоннар дойдуга ыстараабы төлөөһүн ситимэ мөлтөөбүтүн туоһулууллар. Ол курдук, саҥа күүһүгэр киирбит сокуоҥҥа туох туһунан этиллэрий? «Суолунан сырыы эйгэтигэр административнай кэһиилэр иһин Российскай Федерация административнай сокуону кэһиилэрин тустарынан Кодексыгар ыстараабы ирдээһин чааһыгар уларытыылары киллэрэр туһунан» федеральнай сокуоҥҥа суол быраабылатын кэспит массыыналаах дьон ыстарааптарын сүүрбэ күн иһигэр төлөөтөхтөрүнэ, ол суумаларын аҥаарын эрэ төлүөхтээхтэрин туһунан этиллэр. Ол эрээри суол быраабылатын хайа баҕарар кэстэхпинэ, чэпчэтии көрүллэр эбит диэн эрдэттэн үөрүмэҥ. Ити чэпчэтииттэн аһыы утаҕы амсайан баран, уруулга олорбут дьон уонна суол быһылаанын таһаарбыт суоппардар, этэргэ дылы, маталларыгар, ытыстарын соттуналларыгар тиийэллэр. Светофор кыһыл уота умайан турдаҕына айаннаан уонна бобуулаах утары суолга туораан тахсан иккистээн тутуллубуттар эмиэ ыстарааптарын толору, 100% төлүөхтэрэ.

Сокуону тутуһууга ирдэбил күүһүрүөхтээх

Олохпут сайдан, этэргэ дылы, хас иккис киһи миинэр миҥэлээх, массыыналаах. Маны тэҥэ, суол быраабылатын кэһии үксүүр. Олох соторутааҥҥа диэри аҕыйах массыыналаах суолунан-ииһинэн сылдьыбыт дьоҥҥо соһуччу көстүү буоллаҕа… Массыына «бума». Суоппар быраабын биэрии эмиэ судургутуйбут курдук көрөбүн.
2013 сыл балаҕан ыйыгар дойдубут киин куоратыгар Москваҕа суол быһылааныттан сэттэ киһи суорума суолламмыта. Ити сэттэ киһиттэн биэһэ ыарыһах оҕолор, интернат-оскуола иитиллээччилэрэ этилэр. Бу быһылаан кэнниттэн суолга сырыы туһунан тустаах сокуону кытаатыннарыахха диэн араадьыйанан да, күөх экранынан да кэпсэтиһии элбээбитэ. Государственнай Дума «Биир ньыгыл Россия» фракциятын депутаттара Российскай Федерация административнай сокуону кэһиилэр тустарынан Кодексыгар «Суол быраабылатын кэспит суоппардары накаастааһыны кытаатыннарар туһунан» көннөрүү варианын бэлэмнээбиттэрэ уонна ылыммыттара.
Биһигиннээҕэр элбэх массыыналаах тас дойдуларга саахал тахсара быдан аҕыйаҕа бэлиэтэнэр. Кинилэргэ сокуоннара уонна ирдэбиллэрэ кытаанах. Суол быраабылатын кэһии иһин ыстарааптара үрдүк уонна ону төлүүртэн хайдах да куотуммаккын.
Куттала суох буолуу курун баамматаххына, Казахстаҥҥа 1465 солк., Францияҕа 5478 солк., Данияҕа 2728 солк., Бельгияҕа 2028 солк. ыстарааптыыллар. Великобританияҕа ити иһин саамай үрдүк, 30 тыһ. 291 солк. (600 фунт) ыстараап олохтоммут. Биллэрин курдук, Россияҕа ити иһин ыстараап — 1 тыһ. солк. Уруулга олорон мобильнай төлөпүөнүнэн кэпсэтии иһин саамай үрдүк ыстараап (8116 солк.) Испанияҕа олохтоммут. Оттон биһиэхэ ити сыыппара — 1000 солк. тэҥнэһэр. Светофор кыһыл уотугар айаннаатаххына, саамай улахан ыстараап (27 тыһ. 292 солк.) Норвегияҕа эбит. Биһиэхэ кыһыл уокка айаннаатаххына, 1 тыһ. солк. ыстарааптанаҕын.
Аһыы аһы амсайан баран айаннаатаххына, саамай кытаанах ыстараап, дьүүл эмиэ Великобританияҕа олохтоммут. Ол курдук. 151 тыһ. 455 солк. ыстараап эбэтэр 6 ый устата хаайыы. Итини таһынан сыл устата массыына ыытар быраапкын быһаллар. Бельгия, Германия, Дания, Испания, Франция, о.д.а. дойдуларга харчынан ыстараабы таһынан сыл аҥаарыгар массыына ыытар бырааптарын быһаллар эбит. Биһиэхэ бу ыстараап 30 тыһ. солк. тэҥнэһэр уонна 18-24 ый устата массыына ыытар бырааптара быһыллар. Урукку өттүгэр харчынан ыстараап суоҕа.
Дойдубутугар суолунан сырыыга төһө да ыстарааптар улаатталлар, аны төлөөһүн боппуруоһа кыайтарбата көстөн кэллэ. Бу көстүүнү туоратар сокуон олоххо киирэн эрэр.

Алимеҥҥын төлөөбөтөххүнэ

Оттон тохсунньу 15 күнүттэн күүһүгэр киирбит 340 №-дээх федеральнай сокуоҥҥа туох туһунан этиллэрий? ГИБДД-га ыстарааптарын эбэтэр алименнарын суумата 10 тыһ. солк. тэҥнэспит буоллаҕына, бу тимир көлөлөөх киһи быстах кэмҥэ массыына ыытар бырааба быһылларын туһунан ити докумуоҥҥа суруллар.
Онон суут приставтара тустаах сокуону кэспит дьон хайа баҕарар техниканы ыыталларын хааччахтыыр бырааптаннылар.
Олус сөптөөх докумуон ылылынна дии саныыбын. Төрөппүт оҕолоро улааталларыгар көмөлөспөккө буола-буола, ыарахан сыаналаах массыынаҕа тиэллэ сылдьаллара сыыһата, сиэрэ суоҕа кимиэхэ баҕарар өйдөнөр.

* * *
Дойдубутугар тустаах сокуоннарга уларыйыылар киирэллэрэ, ирдэбиллэр кытааталлара саамай сөптөөх. Аан дойдутааҕы доруобуйа харыстабылын тэрилтэтэ оҥорбут статистиката этэринэн, хас сыл ахсын суол быһылааныттан аан дойдуга 1 мөл. 200 тыһыынча киһи суорума суолланар. Маны таһынан 50 мөлүйүөн киһи эчэйэр. Оттон аан дойдуга күн ахсын 3 тыһыынча кэриҥэ киһи күн сириттэн күрэнэр. Иэдээн буолбатах дуо?
Суһал миэрэлэр ылыллыбатахтарына, чугастааҕы 14 сылга суол быһылааныттан өлүү 60% үрдүө диэн сабаҕалыыллар. Ирдэбил кытаатан, суолга быһылаан аччыырыгар тириэртэр ханнык.

Ааҕааччыга

Инникитин суоппардары итирдэр утаҕы испитин-испэтэҕин бэрэбиэркэлээһин быраабылата уларыйыан сөп. Госавтоинспекция үлэһиттэрэ тустаах сокуоҥҥа ити туһунан уларытыылары бэлэмнээбиттэр.
Массыыналаах дьоҥҥо өссө биир үөрдүбэт сонун баар. Ол курдук, сыл иһигэр суол быраабылатын үһүстээн кэспит суоппардартан бырааптарын автоматическайдык былдьыыр туһунан сокуон барыла көрүүгэ бэлэм сытар.
Бу күннэргэ Россия премьер-министрэ Дмитрий Медведев «Суоппар дастабырыанньатын уларытыы бэрээдэгэр уларытыылары киллэрэр туһунан» уураахха илии баттаата. Ол курдук, суоппар аатын-суолун уларыппыт, дастабырыанньатын алдьатан эбэтэр сүтэрэн кэбиспит буоллаҕына, массыына ыытар быраабын иккистээн ыларыгар медицинскэй ыспыраапка ирдэниэ суоҕа.