Социальнай өҥөлөрү оҥоруу хаачыстыбата тупсуоҕа

Үүммүт сылга үлэҕэ киирбит «Российскай Федерация гражданнарын социальнай хааччыйыы төрүттэрин туһунан» сокуону Госдума депутаттара уонна экспердэр революционнай суолталаах докумуон диэн ааттаабыттара. Бу сокуон социальнай өҥөлөрү оҥоруу ситимин төрдүттэн уларытыаҕа.

Күрэстэһии баар буолуоҕа

Ханна барытыгар күрэстэһии, конкуренция баар буоллаҕына, онно үлэ хаачыстыбата тупсар, сайдар. Тустаах докумуон социальнай хааччыйыы эйгэтигэр итинник суолга-иискэ тириэрдэр соруктаах. Ол курдук, социальнай өҥөлөрү судаарыстыбаннай тэрилтэлэр эрэ оҥоруохтара суоҕа. Итиннэ амарах санааланыы структуралара, коммерческайа суох, оннооҕор коммерческай тэрилтэлэр кыттыһыахтара.
Судаарыстыба социальнай өҥөлөргө сыаналары быһыаҕа, олохтуоҕа. Оччоҕо, биллэн турар, ким социальнай өҥөнү түргэнник, хаачыстыбалаахтык уонна көдьүүстээхтик оҥорбут структура клиеҥҥэ уонна үпкэ-харчыга тиксиэҕэ.
Бизнес кыра харчыны ороскуоттаан, үгүөрү барыһы ылар сыаллааҕын-соруктааҕын ким барыта билэр. Онон тустаах эйгэҕэ бу салааны тарда сатыыр, үлэлэтэр табыгаһа суох курдук. Ол эрээри социальнай өҥөлөрү оҥорууга Москва уонна Санкт-Петербург курдук куораттарга коммерческай тэрилтэлэр кыттан үлэлиир уопуттара баар. Кинилэр уопуттара регионнарга киэҥник тарҕаныан наада.

Босхо өҥөнөн кимнээх туһаныахтарай?

Ааҕааччы, босхо социальнай өҥөнөн кимнээх туһаныахтарай диэн интэриэһиргиир буолуохтааххын. Ааспыт сыллаахха диэри босхо социальнай өҥөнөн айах ииттэн олоруу алын кээмэйигэр тиийбэт дохуоттаах дьон эрэ туһаналлара.
«Российскай Федерация гражданнарын социальнай хааччыйыы төрүттэрин туһунан» сокуоҥҥа этиллэринэн, босхо социальнай өҥөнөн айах ииттэн олоруу алын кээмэйин балтараа бүк аһарар дохуоттаах дьон эмиэ туһанар буолуохтара. Онон ити өҥөнөн туһанааччылар кэккэлэрэ өссө хаҥаан биэриэҕэ.
Оттон үрдүк пенсиялаах дьоҥҥо оҥоһуллар социальнай өҥөлөр төлөбүрдээх буолуохтара.

Анал программанан

Урукку өттүгэр социальнай өҥөлөргө стандарт диэн баара. Холобур, уута-хаара суох чааһынай дьиэҕэ олорор дьоҥҥо социальнай үлэһит ууну ыйга аҕыста эрэ таһыахтаах диэн нуорма баара. Социальнай үлэһит ол олохтоммут стандартан тахсыбата.
Тустаах сокуонунан, социальнай өҥөнөн туһанар хас биирдии киһиэхэ тус-туһунан сыһыан баар буолуоҕа. Ол курдук, саҥа сокуоҥҥа «индивидуальнай программа» диэн өйдөбүл киирдэ. Социальнай өҥөнөн туһаныан баҕалаах киһи сайабылыанньа биэриэхтээх. Уон күн иһинэн ити сайабылыанньаҕа хоруй бэриллиэхтээх. Ол кэнниттэн киниэхэ тус бэйэтигэр программа оҥоһуллан бэриллиэхтээх. Ол докумуонунан социальнай өҥөлөр оҥоһуллуохтара. Олорор сирин-уотун уларыттаҕына даҕаны, гражданин салгыы өҥөнөн туһаныахтаах.
Урукку өттүгэр социальнай өҥөнөн туһаммыттарга сайабылыанньата, суруга-бичигэ суох биирдиилээн программа оҥоһуллуоҕа.

Бу сокуоҥҥа сөп түбэһиннэрэн

2014 сылы түмүктүүр Ил Түмэн уочараттаах пленарнай мунньаҕар депутаттар «Саха Өрөспүүбүлүкэтин гражданнарын социальнай хааччыйыы туһунан» сокуон барылын дьүүллэспиттэрэ уонна бастакы ааҕыыга ылыммыттара. Тустаах барыл «Российскай Федерация гражданнарын социальнай хааччыйыы төрүттэрин туһунан» сокуоҥҥа сөп түбэһиннэрэн оҥоһуллубутун бэлиэтиибин.
Сокуон барыла социальнай өҥө аҕыс көрүҥүн: социальнай-олох-дьаһах, социальнай-медицинскэй, социальнай-психологическай, социальнай-педагогическай, социальнай-үлэ, социальнай-правовой, суһал уонна социальнай өҥөнөн туһанааччы коммуникативнай кыахтарын үрдэтиигэ туһуламмыт өҥөлөрү олохтуур.
«2012-2017 сс. Саха Өрөспүүбүлүкэтин гражданнарын социальнай өйөөһүн» судаарыстыбаннай программа чэрчитинэн нэһилиэнньэни социальнай хааччыйыыга хас сыл ахсын 2,8 млрд. солк. көрүллэр.
Тустаах сокуон ылылыннаҕына, нэһилиэнньэҕэ оҥоһуллар социальнай өҥөлөр хаачыстыбалара тупсуохтара сэрэйиллэр.

Болҕомто күүскэ ууруллар

Кэлиҥҥи кэмҥэ Госдумаҕа социальнай суолталаах үгүс докумуоннар киллэриллэн көрүлүннүлэр. Ол курдук, социальнай хайысхалаах коммерческайа суох тэрилтэлэри судаарыстыбаннай өйөөһүн уонна социальнай предпринимательство тустарынан докумуоннар көрүллүбүттэрэ. Ити сокуоннар бары бэйэ-бэйэлэрин ситэрсэн-хоторсон биэрэллэр.
Хас сыл ахсын судаарыстыба 34 мөлүйүөнтэн тахса: саастаах, инбэлиит дьоҥҥо, тулаайах оҕолорго, кыаммат дьиэ кэргэттэргэ социальнай өҥөлөрү оҥорор.
Ааҕааччым урукку өттүгэр социальнай өҥөлөр иһин төлөбүр хаһын интэриэһиргиир буолуохтааххын. Ааспыт сылга Москваҕа дьиэҕэ бородууктаны тиэрдии — 230 солк., ас астааһын 30 мүнүүтэтэ — 115 солк., уунуу тиэрдии (20 мүнүүтэ) — 76 солк., сурукка-бичиккэ көмөлөһүү (30 мүнүүтэ) — 115 солк. тэҥнэһэрэ.
Үөһэ ахтан аһарбытым курдук, урукку өттүгэр бу эйгэҕэ итэҕэс-быһаҕас олус элбэҕэ. Бу өҥөлөрү судаарыстыбаннай тэрилтэлэр эрэ оҥороллоро. Тохсунньу 1 күнүттэн күүһүгэр киирбит докумуон ити баар итэҕэстэри туоратыаҕа.

Людмила НОГОВИЦЫНА.

Ааспыт сыллаахха диэри босхо социальнай өҥөнөн айах ииттэн олоруу алын кээмэйигэр тиийбэт дохуоттаах дьон эрэ туһаналлара. «Российскай Федерация гражданнарын социальнай хааччыйыы төрүттэрин туһунан» сокуоҥҥа этиллэринэн, босхо социальнай өҥөнөн айах ииттэн олоруу алын кээмэйин балтараа бүк аһарар дохуоттаах дьон эмиэ туһанар буолуохтара. Онон ити өҥөнөн туһанааччылар кэккэлэрэ өссө хаҥаан биэриэҕэ.