«Уһук илиҥҥи гектарга» көннөрүүлэри – биир фронунан

Саха сирин былаастара биир фронунан «Уһук Илин федеральнай уокуругар сир учаастактарын гражданнарга биэрии уратыларын уонна Российскай Федерация сорох сокуонун аакталарыгар уларытыылары киллэрэр туһунан» федеральнай сокуон барылыгар хотугу өрөспүүбүлүкэ олохтоохторун көмүскүүр Ил Түмэн этиилэрин туруорсаллар.
Ил Түмэн спикерэ Александр Жирков салалтатынан Виктор Губарев, Владимир Прокопьев, Елена Голомарёва, Василий Власов, Иван Шамаев састааптаах өрөспүүбүлүкэ народнай депутаттарын бөлөҕө Госдума сир сыһыаннаһыыларыгар уонна тутууга кэмитиэтигэр үлэлиир. Кэмитиэт бүгүҥҥү күҥҥэ тирээн турар сокуон барылын иккис ааҕыыга бэлэмниир. Саха сирин парламентарийдара бу кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Алексей Русскиҕы кытта көрүстүлэр. Саха сирэ «уһук илиҥҥи гектар» туһунан федеральнай сокуон барылыгар көннөрүүлэри киллэрбит соҕотох регионунан буолар.
Тохсунньу 25 күнүгэр Россия Уһук Илин сайдыытыгар министиэристибэтигэр Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков уонна бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлэ Галина Данчикова РФ Уһук Илин сайдыытыгар миниистирин солбуйааччы Кирилл Степановы кытта көрүстүлэр. Бу тэрээһиҥҥэ Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев, Саха сирин баайга-дуолга уонна сир сыһыаннаһыыларыгар миниистирэ Евгения Григорьева кытыннылар.
Көрсүһүү кэмигэр «уһук илиҥҥи гектар» туһунан сокуон барылыгар Ил Түмэн көннөрүүлэрин ыстатыйаларынан дьүүллэһии буолла. Бастатан туран, «ураты статустаах» сирдэри – РФ аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттара үгэс курдук олорор уонна хаһаайыстыбанннай үлэни ыытар сирдэрин-уоттарын биэриини бобор туһунан суолталаах көннөрүү дьүүллэһилиннэ. Ил Түмэн бу көннөрүүтүн Госдума ылынара үөһэ ахтыллар сокуоҥҥа Саха сирин ханнык иэнэ түбэһэриттэн тутулуктаныаҕа. Саха сирин хоту өттүгэр аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттар үгэс быһыытынан олорор уонна хаһаайыстыбаннай үлэни ыытар сирдэрэ-уоттара өрөспүүбүлүкэ уопсай иэниттэн 39% ылар – 121 мөл. гааттан ордук. Онон бу көннөрүүнү ылыммат түгэннэригэр кэнэҕэски сокуон дьайыытыгар сирбит-уоппут 59% (182 мөл. гааттан ордук) түбэһиэҕэ, оттон ылылыннаҕына – сир-уот 20%. Ону таһынан, РФ Хоту сиригэр, Сибииргэ уонна Уһук Илиҥҥэ аҕыйах ахсааннаах норуоттар түөлбэлээн олорор, хаһаайынныыр миэстэлэригэр мунньах эбэтэр референдум сөбүлэспэт быһаарыыны ылыннаҕына, сир учаастактарын биэриигэ аккаастыыр туһунан этиллэр.
Дьыалабыай көр­сүһүү хаамыытыгар гражданиҥҥа сир учаастагын биэриигэ аккаастыыр түгэннэр кэрискэлэрин эбэр туһунан кэккэ этиилэр дьүүллэһилиннилэр. Холобур, сир баайа учуоттаммыт кыраныыссаларыгар, сири-уоту туһаныы ураты усулуобуйалардаах түөлбэ чэрчитигэр сир учаастага баар буоллаҕына уонна маһы соҕотуопкалыыр сыалтан ыйытыллар түгэнигэр сир учаастактарын анааһыҥҥа бобууну сүрүннүүр көннөрүүлэр.
Уһук Илин федеральнай уокурук сиригэр-уотугар олорор нэһилиэнньэ интэриэстэрин учуоттуур инниттэн, Саха сирэ сокуон күүһүгэр түһүмэхтэринэн киириитин туруорсар. Бастакы түһүмэххэ биир гектар сири анааһын механизмын Уһук Илин субъектарын биирдиилээн муниципальнай тэриллиилэригэр боруобалыырга, иккис түһүмэххэ – сокуон дьайыытын Уһук Илин олохтоохторугар, үһүс түһүмэххэ – дойду атын регионнарын олохтоохторугар тарҕатарга этиллэр. Итини сэргэ сир учаастагын анатар туһунан араас регионнартан хас да гражданин сайабылыанньа биэрэр түгэнигэр Уһук Илин субъектарын олохтоохторугар бастакынан ылар быраабы олохтуур туһунан нуорманы суруйарга этиллэр.
Өссө биир суолталаах көннөрүү – сокуон барылыгар «олохсуйуу цензын» киллэрии. Саха сирин этиитинэн, биэс сылынан сир учаастага Уһук Илин сиригэр-уотугар бастайааннай олоро кэлбит дьоҥҥо эрэ босхо бас билиигэ бэриллиэхтээх. Бастакы уочаратынан босхо сир учаастактара олохтоох дьоҥҥо бэриллиэхтээхтэрин туһунан этии оҥоһуллубута. Сир учаастага аналынан туһанылларын бэрэбиэркэлииргэ кэтэх хаһаайыстыбаҕа, биирдиилээн олорор дьиэ тутуутугар, бааһынай хаһаайыстыбатыгар уонна фермер үлэтигэр, тыа хаһаайыстыбатын оҥорон таһаарыытыгар, ону сэргэ РФ субъегын сокуонунан быһаарыллыбыт үлэ атын көрүҥнэригэр анаан бэриллэрин быһаарарга этиллэр.
Саха сирин народнай депутаттара, РФ Конституциятынан уонна федеральнай сокуоннарынан «федеральнай уокурук» өйдөбүлэ олохтоммотоҕор сигэнэн, сокуон барылын аатыгар уларытыылары киллэрэргэ эттилэр. Манан сибээстээн, сир учаастактарын биэрии судургу бэрээдэгэ дьайыахтаах РФ субъектарын аатын ыйары наадалааҕынан аахтылар. Ону сэргэ сокуон барылыгар нэһилиэнньэлээх пууннарга уонна муниципальнай тэриллиилэргэ (тыа сирин поселениелара) сыһыаннаах терминнэр туттуллаллар. Ол эрээри Уһук Илин субъектарын үгүс өттүгэр олохсуйбут сыһыаннаһыылар уонна национальнай үгэстэр баалларынан, тыа сирин нэһилиэнньэлээх пууннарын уонна тыа сирин поселениеларын кыраныыссалара сөп түбэспэттэр. Чаастатык сир иэнэ уонунан төгүл араастаһар. Онон сир учаастактарын биэриигэ сири-уоту чопчулааһын ирдэнэр, ол иһигэр федеральнай сокуон барылын аатын чааһыгар.
Сокуон барылын быһыытынан, сир учаастактарын судургу бэрээдэгинэн биэриигэ төрүтүнэн иһитиннэрэр система буолар. Оттон Уһук Илин нэһилиэнньэлээх пууннарын үгүс өттүгэр «Интернет» иһитиннэрэр-телекоммуникационнай ситимин бытаан үлэтэ олохтоох дьон этиллэр сервиһинэн дойду атын регионнарын олохтоохторун кытта толору кыаҕынан уонна тэҥ быраабынан туһаналларын хааччахтыыр. Ити проблеманы быһаарыыга, «Интернет» түргэнэ бу этиллэр сервиһи толору кээмэйинэн туһанарга кыах биэрэр сирдэргэ эрэ «Интернет» нөҥүө сир учаастактарын биэрэр туһунан көннөрүү киллэриллибитэ. Иһитиннэрэр-телекоммуникационнай ситимҥэ түргэнник тииһинии хааччыллыбат сирдэригэр суругунан туруорсуу бэрээдэгин олохтуурга этиллэр. Ону сэргэ сир учаастактарын дьаһайар боломуочуйалаах уорганы быһаарыы эрэйиллэр. Ити уорганнары РФ субъектарын сокуоннарынан быһаарарга этии оҥоһуллубута.

Госдума туһааннаах Кэмитиэттэригэр уонна фракцияларыгар тиийэ

Саха сирин парламенын спикерэ Александр Жирков бэлиэтээбитинэн, сокуон барылыгар хас биирдии көннөрүү, этии сиһилии дьүүллэһилиннэ. Ил Түмэн оробуочай бөлөҕө федеральнай сокуон барылыгар Саха сирин этиилэрин Госдумаҕа туруорсууга үлэтин салгыыр. Саха сирин парламентарийдара Госдума сир сыһыаннаһыыларыгар уонна тутууга кэмитиэтин кытта эрэ буолбакка, атын толорсор кэмитиэттэри: Анатолий Аксаков бэрэссэдээтэллээх экономическай политикаҕа, инновационнай сайдыыга уонна предпринимательствоҕа, Николай Харитонов бэрэссэдээтэллээх региональнай политикаҕа, Хоту сир уонна Уһук Илин проблемаларыгар кэмитиэттэри кытта күүскэ үлэлиэхтэрэ. Ону сэргэ Госдумаҕа бэрэстэбиитэллээх политическай партиялар фракцияларын кытта үлэ ыытыллыаҕа. Ол курдук Ил Түмэн депутаттара Василий Власов уонна Иван Шамаев тохсунньу 27 күнүгэр Госдумаҕа «Сиэрдээх Россия» партия фракциятын бэрэстэбиитэллэрин «Сиэрдээх Россия» партия фракциятын салайааччытын солбуйааччы, өрөспүүбүлүкэттэн Госдума депутата Федот Тумусовы, фракция салайааччытын бастакы солбуйааччы Михаил Емельяновы, Госдума Экономическэй политикаҕа кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин Анатолий Аксаковы кытта көрсөн Саха сирин туруорсууларын фракция өйүүрүгэр кэпсэтиилэри ыыттылар. Ити кэпсэтии кэмигэр Михаил Емельянов Саха сирэ «уһук илиҥҥи гектар» туһунан федеральнай сокуон дьайыытыгар киирбэтин туһунан көннөрүүнү бу сокуон барылыгар киллэрэргэ эттэ. Көрсүһүү кыттыылаахтара өрөспүүбүлүкэ олохтоохторун интэриэстэрин көмүскээһиҥҥэ салгыы бииргэ үлэлииргэ сүбэлэстилэр. Ил Түмэн депутаттара өрөспүүбүлүкэ уонна кини олохтоохторун тустарын Госдумаҕа туруулаһыыга үлэлэрэ салҕанан барар.

Ил Түмэн пресс-сулууспатын матырыйаалларынан Елена Баишева бэлэмнээтэ.