Уон биэс нэһилиэк итирдэр утаҕы атыылыыртан аккаастанна

Ил Түмэн уочараттаах ХХI пленарнай мунньаҕын күн иккис аҥаарыгар депутаттар барыта 46 боппуруоһу дьүүллэстилэр.

Маннык сокуон — Дагестаҥҥа эрэ

Пленарнай мунньах биир сүрүн боппуруоһунан «Төрөппүт буолуу (родительство) эппиэтинэһин туһунан» өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбата көҕүлээбит сокуонун барыла буолла. Бу боппуруоһу норуот депутаттара актыыбынайдык дьүүллэстилэр. Сүрүн дакылааты бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Александр Соловьев оҥордо.
Биллэрин курдук, тустаах сокуон барылын оҥоруу наадатын аан бастаан «Россия ийэлэрэ» Бүтүн Россиятааҕы общественнай хамсааһын Саха сиринээҕи салаата көҕүлээбитэ. Пленарнай мунньахха төрөппүт эппиэтинэһин туһунан сокуон Дагестаҥҥа эрэ баара бэлиэтэннэ. Тустаах докумуон оҥоһулларыгар туох күһэйдэ?

Кэлиҥҥи кэмҥэ Интернет ситимигэр, көрдөрөр-иһитиннэрэр средстволарга төрөппүт оҕотун кырбаабытын, оннооҕор сырдык тыынын быспытын туһунан киһи өйүгэр кыайан батан киирбэт мөкү сонуннары истэрбит, көрөрбүт, ааҕарбыт, хомойуох иһин, хойдон иһэр. Саҥа хааман эрэр оҕону табахтатан бусхаттардарбыт ол суох. Маны таһынан оҕолор дьиэлэриттэн атах балай барыылара, күрээһиннэрэ элбээбит. 2013 сылга 288 оҕо иэримэ дьиэлэриттэн күрээбит эбит буоллаҕына, 2015 сылга ити сыыппара 553-кэ тэҥнэспит. Итинник сылдьар оҕо, биллэн турар, буруйу оҥорор. Иллэрээ сыл 954 буруйу оҥоруу түбэлтэтэ таһаарыллыбыт. Бу олохпут хобдох көстүүлэрэ социальнай кыһалҕаҕа кубулуйаннар, оҕону иитиигэ төрөппүт эппиэтинэһин туһунан өрөспүүбүлүкэ сокуонун барылын оҥорорго күһэйбитэ саарбаҕа суох.
Төрөппүттэр оҕону иитиигэ эппиэтинэстэрэ аччааһыныгар сэбиэскэй тутул урусхалланыыта, социальнай-политическай, экономическай балаһыанньа, дьон-сэргэ өйө-санаата тосту уларыйыылара, дьиэ кэргэн института өр сыллар усталара биллэрдик түөрэҥнээһинэ эмиэ улахан оруоллаахтар дии саныыбын.
Ырыынак сыһыан­наһыыларыгар киирэр 90-нус сыллар сиэр-майгы сатарыйыытыгар саамай алдьатыылаах кэм этэ диэтэхпинэ, үгүстэр утарбаккыт чахчы. Дойду ыһыллыытын-тоҕуллуутун кэмигэр туох барыта «көҥүл» буолбута. Күөх экранынан эротическай сценалары аһаҕастык көрдөрөр буолбуттара. Ону оҕолорбут улахан дьон суохтарына уора-көстө көрүмүнэлэр ханна барыахтарай? Маннык видеолар мас сыыһын курдук элбээбиттэрэ. Билигин ити түмүгэр оскуолаҕа үөрэнэр кыргыттарбыт оҕолоноллоро наһаа элбээтэ.
Аны өйдөрүн-төйдөрүн туппакка сылдьан, эдэр ыччаппыт, муода курдук, ыал буолуута үксээтэ. Маннык ыал арахсыыта үксүү турара ханна барыай? Дакылаатчыт бэлиэтээбитинэн, өрөспүүбүлүкэбитигэр 2014 сыл түмүгүнэн ыал арахсыыта 56% тэҥнэспит. Ити сыыппара Российскай Федерация көрдөрүүтүттэн 1,5% улахан. Депутат Петр Аммосов дакылаатчыттан: «Ол аата өрөспүүбүлүкэбитигэр хас иккис дьиэ кэргэн арахсар эбит. Туох биричиинэттэн арахсаллара үөрэтиллибитэ дуо?» – диэн ыйытта. Онуоха Александр Соловьев: «Арахсыы боппуруоһугар ырытыы оҥоһуллубута. Эдэр дьон ыал буолан, оҕолонон, күннээҕи түбүккэ кэтилиннэхтэринэ, ордук эр дьон дьиэттэн тахсан бараллар уонна алимент төлүүртэн куотуналлар», – диэтэ.
Кини кэлиҥҥи биэс сылга баһаарга 54 оҕо сырдык тыына быстыбытын туһунан бэлиэтээтэ. Дакылаатчыт кырачааннар суорума суолланыыларыгар, уокка былдьаныыларыгар төрөппүттэр буруйдаахтарын ыйда.
2014 сыл түмүгүнэн, төрөппүттэрин бырааптара быстыбыт оҕолор ахсааннара 652-гэ тиийбит. Ааспыт сылга эмиэ ити сыыппара хатыламмыт.
Депутаттар дакылаатчыкка үгүс ыйытыыны биэрдилэр. Виктор Губарев уонна Иван Андреев төрөппүт быраабын быһыы боппуруоһун интэриэһиргээтилэр. Алена Атласова сокуон ылылыннаҕына, хайдах үлэлиэҕин туһунан ыйытта. Петр Аммосов ыйытыытыгар үлэтэ суох буолуу, элбэх оҕолоох дьиэ кэргэттэр кыһалҕаларын таарыйда.
Елена Голомарева: «Тустаах сокуон барылын Ил Түмэн төрдүс ыҥырыытыгар дьүүллэһэ сылдьыбыппыт. Өссө 2013 сыллаахха докумуону ылынарга сорунан турардаахпыт. Оччолорго парламент наукаҕа, үөрэххэ, культураҕа уонна сонуну киэҥник тарҕатар ситимнэргэ сис кэмитиэтин салайан олорор кэммэр, Ис дьыала министерствота, саахса биэрбит сыыппаралара, статистиката сүрдээҕин харааһыннарбыта. Оттон ол сыыппаралар, хомойуох иһин, күн бүгүн аччаабаттара көстөр. Маны таһынан мин өрөспүүбүлүкэтээҕи фтизиатрия попечительскай сүбэтигэр баарбын. Төрөппүттэр оҕолорун доруобуйаларыгар болҕомтото суох сыһыаннаһалларын чахчылара бааллар. Ийэлэр-аҕалар эппиэтинэстэрин үөрэх тэрилтэлэригэр соҥнууллар. Тустаах докумуону улахан суолталаах сокуон быһыытынан сыаналыыбын. Сокуон диэн олох быраабылата буолар. Докумуон ылыллыбытын кэнниттэн, булгуччу судаарыстыбаннай бырагыраама ылыллыаҕа», – диэн эттэ.
Вице-спикер Ольга Балабкина тустаах докумуон дьиэ кэргэҥҥэ туһуламмыт судаарыстыбаннай политика сорҕото буоларын уонна бүтэһиктээх ааҕыыга ылыллара наадатын ыйда.
Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Виктор Губарев: «Сокуон ылыллара наадалаах, ол эрээри бастакы ааҕыыга ылыныахха. Көннөрүүлэри кытта эбии үлэлэһиэхтээхпит. Баар кыһалҕалар төрдүлэрин-силистэрин көрүөхпүтүн наада. Аҕа дойду Улуу сэриитэ түмүктэниитигэр 600 тыһыынча тулаайах оҕо баара. Оттон билигин эйэлээх кэмҥэ 800 тыһыынча тулаайахтаахпыт. Хаһыаты арыйдыҥ да, оҕо эпэрээссийэтигэр харчы наадатын туһунан биллэриигэ кэтиллэҕин. Оҕо босхо эмтэниитин кыайан хааччыйбаппыт. Орто уонна үрдүк үөрэх кыһаларын сабабыт, үлэлэрин тохтотобут. Баар кыһалҕалары быһаарыыга үбүлээһини көрбөтөхпүтүнэ, проблемалар син биир баар буола туруохтара», – диэтэ.
Евгения Михайлова төрөппүт уонна төрөппүт буолуу (родительство) эппиэтинэстэрин араастаһыытын быһааран биэрдэ. Кини буола турар өрөспүүбүлүкэ дьахталларын ХIV съеһин делегаттара тустаах сокуон барылын депутаттар өйүүллэригэр көрдөспүттэрин туһунан эттэ. Гульсум Бейсембаева тустаах сокуон барылын бүтэһиктээх ааҕыыга ылынар кэм кэлбитин, коллегаларын этиилэрин өйүүрүн туһунан иһитиннэрдэ.
Хайа баҕарар сокуон барыла киэҥ эйгэҕэ тахсан, төһө элбэхтик дьүүллэһиллэр да, соччонон сиппит-хоппут докумуон буолара кимиэхэ баҕарар өйдөнүллэр. Сокуоҥҥа хас биирдии тыл улахан суолталаах. Тустаах сокуон барыла үгүс дьүүллэһиини ааспытын бэлиэтиибин. Ол курдук, ааспыт сайыҥҥыттан саҕалаан, парламеҥҥа, араас площадкаларга, телевидениеҕэ элбэх ахсааннаах ырытыһыы буолбута. Киин куорат эрэ буолбакка, улуустар эмиэ тустаах докумуону дьүүллэһиигэ актыыбынайдык кыттыбыттара. Учууталлар атырдьах ыйынааҕы мунньахтарыгар үөрэх министерствотыгар өрөспүүбүлүкэ оскуолаларын төрөппүт кэмитиэттэрэ кыттыылаах киэҥ ырытыһыы ыытыллыбыта. Манна үгүс интэриэһинэй этиилэр киирбиттэрэ.
Пленарнай мунньахха депутаттар «Төрөппүт буолуу эппиэтинэһин туһунан» сокуон барылын иккис уонна бүтэһиктээх ааҕыыга ылыннылар. Оҕону иитиигэ тустаах сокуон, дьиэ кэргэн института бөҕөргүүрүгэр, төрөөбүт дойдуларыгар бэриниилээх дьон үүнэн тахсалларыгар төһүүнэн буолуохтун. Киһи хапытаала дьиэ кэргэҥҥэ үөскүүрүн, айылларын уонна ситэрин-хоторун умнуо суохтаахпыт.

Үчүгэйтэн атыны аҕалбата чуолкай

Ил Түмэн уочараттаах ХII пленарнай мунньаҕар «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр итирдэр утахтары биирдиилээн атыылааһын бириэмэтигэр, усулуобуйатыгар уонна миэстэтигэр эбии хааччахтааһыны олохтуур туһунан» сокуон барыла бүтэһиктээх ааҕыыга ылыллыбыта. Тустаах докумуоҥҥа олоҕураннар, нэһилиэктэр Сэбиэттэрэ бөһүөлэктэригэр арыгы атыылааһынын бобор туһунан бэйэлэрин сокуону көҕүлээһиннэрин өрөспүүбүлүкэ парламеныгар киллэрэр толору бырааптаахтар.
Биллэрин курдук, Кэбээйи улууһун II Лүүчүн нэһилиэгин олохтоохторо ити бырааптарын туһананнар, «Мастаах сэлиэнньэтин сиригэр-уотугар алкогольнай бородууксуйаны розницанан атыылааһыны бобор туһунан» өрөспүүбүлүкэ сокуонун барылын Ил Түмэҥҥэ аан бастакынан бэлэмнээн киллэрбиттэрэ. Өрөспүүбүлүкэҕэ бу боппуруоска бастакы хараҥаччынан кинилэр буолбуттара. Үчүгэй, үтүө батыһыннарыылаах буолар диэн мээнэҕэ эппэттэр. Кинилэри биир дойдулаахтара, Куокуй уонна Арыктаах нэһилиэктэрин олохтоохторо, батыспыттара. Ол кэнниттэн өрөспүүбүлүкэ биэс нэһилиэгэ маннык сокуон барылларын оҥорбуттарын, депутаттар Ил Түмэн уочараттаах ХХ пленарнай мунньаҕар ылыммыттара.

Бу пленарнай мунньахха депутаттар өрөспүүбүлүкэ 15 нэһилиэгэ итирдэр утаҕы атыылыыры бобор туһунан сокуоннарын барылларын бүтэһиктээх ааҕыыга ылыннылар. Ити нэһилиэктэри биир-биир ааттаталыыры наадалааҕынан ааҕабын. Ол курдук, Бүлүү улууһун Чочу, Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Хара, I Тыыллыма, Уус-Алдан улууһун Тиит-Арыы, Үөһээ Бүлүү Нам, Кэнтик, Далыр, Амма улууһун Болугур, Горнай улууһун Атамай, Абый улууһун Уолбут, Орто Халыма улууһун Сиэн Күөл, Нам улууһун Бөтүҥ, Партизан, Муома улууһун Түбэлээх, Өймөкөөн улууһун Үчүгэй нэһилиэктэрэ итирдэр утаҕы атыылыыртан аккаастаммыттар.
Депутат Владимир Федоров тустаах сокуон барылларын, ити докумуоннар “парадтарын” дьүүллэспэккэ эрэ ылынан кэбиһиэххэ диэн эппитигэр, Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков: «Парад буолбатах, үгүс сыралаах үлэ кэнниттэн оҥоһуллар уонна ылыллар сокуоннар. Ыраахтан айаннаан кэлбит нэһилиэк баһылыктара этиилээх буоллахтарына, истиэххэйиҥ», – диэн хоруйдаата.
Кырдьык, нэһи­лиэнньэни барытын биир санааҕа аҕалыы улахан үлэттэн ситиһиллэрин сэрэйиэххэ эрэ сөптөөх.
Амма улууһун Болугур нэһилиэгин баһылыга Вячеслав Потапов икки сыл устата арыгыта суох олорбуттарын түмүгэр, нэһилиэккэ үгүс өрүттээх үлэ ыытыллыбытын, спорка кэккэ ситиһиилэр баар буолбуттарын туһунан бэлиэтээтэ. Кини нэһилиэнньэ ити кэнниттэн тустаах сокуон ылыллара наадатын туһунан быһаарыныыны ылыммытын туһунан эттэ.
«Саха Өрөспүү­бүлүкэтигэр итирдэр утахтары биирдиилээн атыылааһын бириэмэтигэр, усулуобуйатыгар уонна миэстэтигэр эбии хааччахтааһыны олохтуур туһунан» сокуон ылыллыытын үтүө өрүтэ, түмүгэ ити холобурдартан көстөн кэлэр.

Үлэлэммити туора сотор барыл

«Испиирдээх, алкоголлаах уонна этиловай испиирдээх бородууксуйалары оҥорон таһаарыыны уонна эргитиини судаарыстыбаннай сүрүннээһин туһунан» 171 №-дээх федеральнай сокуон 16 ыстатыйатын 5 пуунугар олоҕуран, Российскай Федерация субъектарын судаарыстыбаннай былааһын уорганнара алкогольнай бородууксуйаны розницанан атыылааһыны хааччахтыыр эбэтэр олоччу даҕаны тохтотон кэбиһэр бырааптаахтар. Биллэрин курдук, бу төрүккэ олоҕуран, 2013 сыллаахха ахсынньы 5 күнүгэр «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр итирдэр утахтары розницанан атыылааһын бириэмэтигэр, усулуобуйатыгар уонна миэстэтигэр эбии хааччахтааһыны олохтуур туһунан» сокуон ылыллыбыта.
Пленарнай мунньахха депутаттар Нерюнгри куораттан депутат Александр Кошуков тустаах сокуон 1 ыстатыйатыгар уларытыылары киллэрбит сокуонун барылын дьүүллэстилэр. Ол курдук, тустаах докумуон ылылыннаҕына, элбэх квартиралаах дьиэлэр маҥнайгы этээстэригэр баар рестораннарга итирдэр утахтары хааччаҕа суох атыылааһын көҥүллэниэхтээх.
Биллэрин курдук, 2013 сылга тустаах сокуон барыла ылыллыан иннинэ дьүүллэһии кэмигэр итирдэр утаҕынан эргинээччилэр бу ыстатыйаны күүстээхтик утарбыттара. Предпринимателлэр итирдэр утахтары атыылааһыны хааччахтаатаххытына, уора-көстө, көҥүлэ суох атыылааһын элбиэҕэ диэн төрүөтү куоһур туттубуттара. Ол эрээри сокуон туох баарынан ылыллыбыта.
Эргиэмсиктэр оҕуруктаах өйдөрүн үлэлэтэн, сокуоҥҥа эриллибэт гына толкуйу тобулан, дьыалаларын оҥостубуттара. Үгүстэр бэлиэтии көрөргүт буолуо, хас маҕаһыын ахсын «сымыйа» кафелар, кафетерийдар, буфеттар, кофейнялар баар буолбуттарын. Итирдэр утаҕынан түүннэри эргинэн, барыс киллэрэр сыалтан эргиэмсиктэр итинник дьаһаммыттара. Тустаах сокуон олоххо киирээтин кытта, түргэн үлүгэрдик туттан-хаптан, маҕаһыыннарын өрөмүөннүү охсон, общественнай аһылык тэрилтэтигэр кубулуппуттара. Итини кытта тэҥҥэ уулуссаҕа итирик, холуочук дьон элбээбитэ. Сокуону оҥорооччулар, өрөспүүбүлүкэбит Ил Дархана итиннэ бэриммэтэхтэрэ, общественнай аһылык тэрилтэлэригэр итирдэр утахтары атыылааһыны сокуонунан хааччахтаабыттара. Бу кэнниттэн, бары билэргит курдук, күнүһүн аһыы утаҕы амсайбыт дьон сэдэхсийдилэр.
Депутат Александр Кошуков оҥорбут сокуонун барыла, дьэ, ити ситиһиллибити барытын туора сотор докумуон буоларын үгүс коллегалара тоһоҕолоон бэлиэтээтилэр. Тустаах барыл итирдэр утаҕы эргинээччилэри эрэ өйүүр докумуон буолара кимиэхэ баҕарар өйдөнөр.
Өрөспүүбүлүкэ алкогольнай бородууксуйаны розницанан атыылааһыны уонна лицензиялааһыны хонтуруоллуур Управлениетын салайааччыта Матвей Лыткин пленарнай мунньахха эппитинэн, чөл олоҕу пропагандалыыр кэккэ докумуоннар ылыллыыларын түмүгэр, итирдэр утахтары атыылыыр объектар 26%, аһыы утаҕы амсайан баран күүһүлээһин 38% аҕыйаабыттар.
Тустаах сокуон барыла бастакы ааҕыыга ылыллыытын депутаттар баһыйар үгүстэрэ өйөөбөтүлэр. Арай норуот итэҕэллээхтэрэ Владимир Федоров, Владимир Членов уонна Гульсум Бейсембаева докумуон бастакы ааҕыыга ылылларын иһин куоластаатылар.
Биллэрин курдук, Александр Кошуков «Саха Өрөспүүбүлүкэтин сиригэр-уотугар намыһах кыраадыстаах энергетическэй утахтары тарҕатыыны уонна розницанан атыылааһыны бобор туһунан» диэн уонна «Саха Өрөспүүбүлүкэтин сиригэр-уотугар кыраадыһа суох энергетическай утахтары тарҕатыыны уонна розницанан атыылааһыны хааччахтыыр туһунан» диэн сокуон ааптардара буолар. «Тоник» диэн ааттанар намыһах кыраадыстаах утаҕынан үлүһүйүү сыыйа-баайа киһини, ыччаты, оҕону арыгыһыт оҥорор», – диэн эппитэ Кошуков. Чөл олоҕу пропагандалааччы норуоппут депутата тустаах сокуон барылын оҥорбута үгүстэргэ өйдөммөт буолуохтаах.

Сэрии тулаайахтарын өйүүр сокуон

Пленарнай мунньах эмиэ биир сүрүн боппуруоһунан «1941-1945 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр төрөппүттэриттэн биирдэстэрин сүтэрбит гражданнарга социальнай өйөбүл туһунан» диэн сокуон барыла буолла. Тустаах докумуону депутаттар иккис уонна бүтэһиктээх ааҕыыга ылыннылар.
Бу докумуон — өрөспүүбүлүкэ Ил Дарханын сокуону көҕүлээһинэ. Сокуон барыла судургу. Барыта 5 ыстатыйаттан турар. Барыл биир сыл устата бэлэмнэммит.
Сокуон 1 ыстатыйатыгар 1945 сыл балаҕан ыйын 3 күнүгэр диэри 18 сааһын туолбатах, төрөппүттэриттэн биирдэстэрэ Аҕа дойдутун көмүскүү сылдьан, 1941 сыл бэс ыйын 22 күнүттэн 1945 сыл балаҕан ыйын 2 күнүгэр диэри өлбүт, сураҕа суох сүппүт эбэтэр медицинскэй тэрилтэҕэ эмтэнэ сытан күн сириттэн күрэммит, Саха сиригэр баста­йааннайдык олорор гражданнарга анаан тустаах сокуон үлэлиэҕин туһунан этиллэр.
Сокуон 2 ыстатыйатыгар ити категория гражданнарга ханнык социальнай өйөбүллэр көрүллэллэрин туһунан ыйыллар. Ол курдук, чэпчэтиинэн туһанааччылар хас ый ахсын 886 солк. кээмэйдээх харчынан төлөбүр ылыахтара. Сыл ахсын кинилэргэ анаан диспансеризация ыытыллыаҕа. Социальнай өҥөлөрү оҥорор тэрилтэлэргэ уочарата суох быһа киириэхтэрэ. Маны таһынан үс сылга биирдэ өрөспүүбүлүкэ сиригэр-уотугар баар санаторийдарга эмтэнэллэригэр, сынньаналларыгар 50% чэпчэтии көрүллүөҕэ. Ити ороскуот өрөспүүбүлүкэ бюджетыттан ананыаҕа.
Өрөспүүбүлүкэбитигэр 1927 сылтан 1945 сылга диэри төрүөхтэр ахсааннара 40-ча тыһыынчаҕа тэҥнэһэр. Итинтэн 36 тыһыынча киһи араас төрүөттэринэн социальнай чэпчэтиилэринэн туһанар.
Ил Түмэн доруобуйа харыстабылыгар, социальнай көмүскэлгэ, үлэҕэ уонна дьарыктаах буолууга сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Александр Корякин тустаах сокуон барыла үчүгэйдик дүүллэһиллибитин, депутаттартан үгүс этиилэр киирбиттэрин бэлиэтээтэ.
Депутаттар Ольга Балабкина, Александр Корякин, Юрий Николаев, Сергей Ларионов, Михаил Габышев, Юрий Григорьев, Василий Власов, Жанна Егорова, Василий Тимофеев, Николай Румянцев, Марфа Филиппова, Петр Юмшанов уонна РФКП Саха сиринээҕи салаата тустаах барылга 17 көннөрүүнү киллэрбиттэрэ. Оробуочай бөлөх уонна ити ааттаммыт депутаттар икки төгүл мустаннар докумуону, көннөрүүлэри дьүүллэспиттэрин бэлиэтиибин.
Биллэрин курдук, саха норуота кыргыһыы хонуутугар уонна сут-кураан, аас-туор сыллар содулларыттан сэрии иннинээҕи ахсааныттан үс гыммыт биирин кэриҥин сүтэрбитэ. Маннык кыһалҕаны көрсүбүт, алдьархайдыын алтыспыт аҕа көлүөнэҕэ анаммыт сокуон ылыллыбыта саамай сөптөөх дии саныыбын.

Капитальнай өрөмүөҥҥэ — чэпчэтиилэр

Депутаттар пленарнай мунньахха «Саха Өрөспүүбүлүкэтин сиригэр-уотугар уопсай баайга-дуолга, элбэх квартиралаах дьиэлэргэ капитальнай өрөмүөнү ыытыыны тэрийии туһунан» сокуоҥҥа 2 ыстатыйатыгар уларытыылары киллэрэр туһунан» сокуон барылын бастакы ааҕыыга ылыннылар. Бу барылы «Биир ньыгыл Россия» политическай партия Саха сиринээҕи салаата парламеҥҥа киллэрбитэ. Сокуону көҕүлээччилэринэн депутаттар Ольга Балабкина уонна Александр Романов буолаллар.
Тустаах сокуон олоххо киирдэҕинэ, 80 саастарын туолбут гражданнар капитальнай өрөмүөн иһин төлөбүртэн босхолонуохтара. Оттон 70 саастарын туолбут дьон төлөбүр аҥаарын, 50% төлүүр буолуохтара.

* * *
Пленарнай мунньахха үгэс курдук, өрөспүүбүлүкэ Ааҕар-суоттуур палаататын ааспыт сыллааҕы үлэтин отчуота истилиннэ. Ол курдук, палаата 2015 сылга барыта 93 тэрээһини (39-һа хонтуруоллуур, 54-дэ экспертнэй-ырытар) ыыппыт. Ити тэрээһиннэртэн 15-һэ Ил Түмэн быһаччы сорудаҕынан оҥоһуллубут. Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков өрөспүүбүлүкэ Ааҕар-суоттуур палаататын ыытар үлэтэ, атын регионнары кытта тэҥнээтэххэ, балачча үчүгэйин бэлиэтээтэ.