Ыччат сокуону кэһиитэ аҕыйаата дуо?

Ыччат сокуону кэһиигэ “Административнай кодексы” төһө билэрин чуолкайдаһаары эдэр дьоҥҥо маннык ыйытыылары биэрдим:
 СӨ сокуону кэһиигэ “Административнай кодексын” төһө үчүгэйдик билэҕиний?

Кэнники сылларга общественнай миэстэҕэ та­баҕы тардыыны бобор, итирдэр утаҕы атыылааһын бириэмэтин хааччахтыыр курдук уопсастыбаҕа мөккүөрү тардыбыт сокуоннар ылылыннылар. Эн манна хайдах сыһыаннаһаҕыный?

Билигин ыччат сокуону төһө кэһэр дии саныыгыный? Ол ордук туохха көстөрүй?

 “Административнай кодекстан” биир эмэ ыстатыйаны холобурдуоххун сөп дуо?

Любовь Уарова, ХИФУ магистрана:
 “Сокуону кэһиигэ “Административнай кодексы” үчүгэйдик билбэппин эрээри, удамаҕалатабын.
Общественнай миэс­тэҕэ табах тардар бобуллубута олус үчүгэй дии саныыбын. Бастатан туран, куораппыт кы­ра­тык ырааһырда, бэрээдэктэннэ. Аҕыйах сыллаахха диэри уулусса устун табахтыы-табахтыы хааман иһэр дьону элбэхтэ көрөөччүбүт. Саас куораты хомуйуу эҥин кэмигэр бөппүрүөскэ тобоҕо бөҕө буолааччы. Иккиһинэн, общественнай миэстэҕэ табаҕы тардыы, арыгыны киэҥник атыылааһын үүнэн эрэр көлүөнэҕэ, ыарыһах дьоҥҥо (ордук астматиктарга) куһаҕаннык дьайыан сөп. Мин тус бэйэм туһааннаах сокуоннары өйүүбүн уонна саамай сөптөөх быһаарыынан ааҕабын.
Ыччат адми­нистративнай сокуону кэһиитэ, урукку сылларга тэҥнээтэххэ, аҕыйаата дии саныыбын. Билигин эдэр ыччат ортотугар чөл олоҕу тутуһуу муода буолла. Ол эрээри, сокуону кэһээччилэр биирдиилээн бааллара буолуо.
“СӨ сиригэр-уотугар сүүйсүүлээх оонньуулары тэрийэр уонна ыытар үлэни бобуу” ыстатыйаҕа бэйэм санаабын этиэм этэ. Бу – кодекс аныгы олох­хо биир саамай тирээн турар ыстатыйата буолар. Хаарты кыдьыгар ылларан олоҕун алдьаппыт Уһун Ыстапааны оскуола бырагырааматыттан бары билэбит. Сүүйсүүлээх оонньуулары утары охсуһуу политиката күүскэ үлэлиирэ элбэх ыал олоҕун быыһаабыта буолуо диэн эрэнэбин.

Розалия Павлова, эдэр үлэһит:
Бу кодексы киһи сиэринэн билэбин дии саныыбын: түүҥҥү бириэмэҕэ айдааран дьон бокуойун кэһии, арыгы атыылааһын уо.д.а.
Арыгыны атыы­лыыр бириэмэни хаач­чахтааһын билиҥ­ҥитэ улахан тү­мүгү аҕала илик дии саныыбын. Биирдиилээн дьон сокуоннайа суох арыгы атыытынан дьарык­та­наллара хомолтолоох. Табахтыырга аналлаах туспа миэстэлэри оҥорон­нор, дьон общественнай миэстэҕэ табахтыыра киһи хараҕар наһаа быраҕыллыбат буолбут.
Ыччат сокуону кэ­һиитин сүрүн төрүөтүнэн, биллэн турар, кини куһаҕан дьаллыктара буолаллар. Ордук түүҥҥү бириэмэҕэ охсуһуу, уоруу, халааһын, итирик туруктаах сылдьан суол быраабылатын кэһии уо.д.а.
Хас биир улахан бырааһынньык салюта, фейерверкэтэ суох ааспат дии. Саҥа дьыл бырааһынньыктарыгар хас биирдии ыал иккилии-үстүү салюту ытар. Манна сыһыаннаан, холобура, “Фейерверкэни тэрийии бэрээдэгин кэһии” диэн нэһилиэнньэ салют ытар кэмҥэ сэрэхтээх уонна эппиэтинэстээх буолуутун эрэйэр ыстатыйа баар. Салюту сыыһа туһаныыттан баһаар, дьон хамсаабат баайын-дуолун алдьатыы тахсыан сөбүн, ону таһынан салют тус бэйэҕэ кутталлааҕын, сэрэхтээх буолууну эрэйэрин бары билэр буолуохтаахтар дии саныыбын.

Аатын эппэт, эдэр үлэһит:
 Административнай сокуону кэһии кодексын үчүгэйдик билэбин, сороҕор үлэбэр туһанабын. Ол эрээри, улахан туһалаах дии санаабаппын.
Общественнай миэс­тэлэргэ табахтааһын сокуонунан бобуллубута үчү­гэй өрүтэ элбэх дии саныыбын. Табах буруота тула­лыыр салгыны буортулуурун бары би­лэ­бит. Билигин киһи онно-манна сылдьан баран таҥаһа-саба да табах сыта буолбата олус үчүгэй. Урукку өттүгэр, рестораннарга, кулууптарга табахтыыр көҥүллэнэр эрдэҕинэ, табахтаабат киһи сатаан тулуйбат сыта буолааччы дии. Оттон итирдэр ута­ҕы атыылааһын тө­һө да сокуонунан хаач­чах­таммытын иһин, итирик киһи ахсаана биллэ аҕыйаабыт дии санаабаппын. Уулуссаҕа, оптуобуска куруук баал­лар. Бу чааһыгар эбэн эттэххэ, арыгыны иһиэн баҕарар киһи бириэмэтиттэн тутулуга суох син биир булан иһэр. Мин санаабар, бу сокуон ситэ толкуйдаммакка ылыллыбыт.
Ыччат өттүттэн со­куону кэһии ордук туохха көстөрүн үчүгэйдик бил­бэппин. Маны статистика дааннайдара эрэ чопчу көрдөрүөхтэрэ дии саныыбын.
Административнай сокуону кэһии кодексыгар “Түүҥҥү кэмҥэ граж­дан­нар бокуойдарын уонна чуумпуну кэһии” диэн ыстатыйа баар. Бу туһалаах ыстатыйа. Ол эрээри, маны кэһэр дьон, хомойуох иһин, бааллар. Полиция үлэһиттэриттэн чаҕыйбат, дьиксиммэт дьон баар. Хас биирдии кэһээччигэ сыһыаннаан улахан ыстараап сууматын киллэриэххэ наада. Оччоҕо эрэ, баҕар, көнүөхтэрэ. Кэтээн көрөрбүнэн, чопчу бу ыстатыйаны ыччаттааҕар ордук саастаах дьон кэһэр быһыылаах. Үөрүөх иһин, кэнники сылларга эдэр ыччат чөл олоҕу өрө тутар. Биллэн турар, араас спортивнай саалалар, сынньалаҥ кииннэрэ, киинэ тыйаатырдара эл­бээ­биттэрэ бу чааһыгар үчүгэйдик дьайда. Холобур, мин доҕотторум өрөбүллэргэ киинэҕэ, ка­феларга, квест оон­ньууга, тренажернай саалаҕа уо.д.а. сирдэргэ култуу­рунайдык сынньаналлар.
Николай Ефремов, эдэр специалист:
Мин региональнай таһымҥа буолбакка, Россия таһымыгар сокуону үчүгэйдик билэбин дии саныыбын. Хабаровскайдааҕы государственнай сулууспа академиятыгар үөрэнэрбэр Россия сокуоннарын үчүгэйдик билии ирдэнэрэ.
Саха сирин са­лалтата ырааҕы-киэҥи толкуйдаан саамай сөп­төөх политиканы ыытар. Итирдэр утаҕы атыы­лааһыны хаач­чах­тааһын, общественнай миэстэҕэ табаҕы тар­дыыны бобуу, биллэн турар, нэһилиэнньэ туһугар ылыллар сокуоннар. Бэйэм аһыы утаҕы испэт буоламмын аахайбат этим. Кэнники кэмҥэ уулуссаҕа итирик киһи ахсаана аҕыйаабыт курдук.
 Бэйэм атын куоракка устудьуоннаабытым, үөр эхпин бүтэрэн Сахам сиригэр былырыын кэлбитим. Ыччат сокуону кэһиитэ лаппа аҕыйаабыт диэн бэлиэтии көрдүм. Биэс-алта сыл анараа өттүгэр олох атын хартыына этэ. Билиҥҥи ыччат чөл олоҕу тутуһар, үксүлэрэ спордунан көхтөөхтүк дьарыктаналлар. Сокуону кэһии биирдиилээн баар. Дьокуускай куорат түүҥҥү кулууптарыгар итирик туруктаах сылдьан административнай со­куону кэһии ордук элбэх быһыылаах. Үрдүкү салалта түүҥҥү кулууптарга ары­гы атыылааһынын хаач­чахтыыра буоллар…
 Сокуону кэһиигэ “Административнай кодекска” “Маассабай тэрээһиннэри ыытыы бэрээдэгин кэһии” ыстатыйа киирэ сылдьар. Манна ити түүҥҥү кулууптарга хас өрөбүл аайы ыытыллар тэрээһиннэр эмиэ киирсэллэр. Бу ордук ыччакка чугас ыстатыйа буолар. Уопсайынан, Конституцияны, Кодекстары үөрэтии оскуолаттан саҕаланыахтаах дии саныыбын. Оччоҕо эрэ ыччат сокуон туһунан өйдөбүлү өйүгэр-санаатыгар хатаан, иҥэринэн улаатыаҕа. Ону таһынан иһитиннэрэр-сырдатар сириэстибэлэр үлэлэрэ эмиэ тэтимнээхтик ыытыллара наада.

Григорий Сазонов, Чурапчы улууһун С.Д.Флегонтов аатынан Хадаар орто оскуолатын история уонна обществознание учуутала:
Мин ордук РФ Кодексын үчүгэйдик билэбин.
Табахтааһын, итир­дэр утаҕы иһии сокуонунан хааччахтанарын күүскэ өйүүбүн. Судаарыстыба сүрүн функцията – гражданнары көмүскээһин буолар. Ол иһигэр, куһаҕан дьаллыктартан эмиэ. Туһааннаах сокуоннар түмүктэрэ билигин харахха быраҕыллар. Ол курдук, ыччат дьон өйө-санаата чэбдигирэн, этэ-сиинэ чөл туруктанан эрэр. Холобур, спорт сайдыытын өйөөһүн түмүгэр өрөспүүбүлүкэ спортсменнара билигин Россия, аан дойду таһы­мыгар тэҥҥэ киирсэллэр.
Ыччат буруйу кэ­һиитэ, мин санаабар, кэнники аҕыйаата. Бу сүрүн биричиинэтинэн сокуон кытаатан, судаарыстыбаҕа бэрээдэк олохтоммута буолар. Инникитин ыччат буруйу оҥоруутун кээмэйэ өссө аҕыйыаҕа дии саныыбын.
Холобур, адми­нистра­тивнай сокуону кэһии кодексыгар “Со­куоннай саастарын ситэ илик оҕолор түүҥҥү кэмҥэ төрөппүт арыаллааһына суох общественнай миэс­тэлэргэ сылдьыылара” диэн ыстатыйа баар дии. Учуутал буоларым быһыытынан, бу ыстатыйа миэхэ ордук чугас курдук. Төрөппүт оҕотун иитиигэ эппиэтинэһэ күүстээх буолуохтаах. Сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолор түүннэри уулуссаҕа сылдьаллара баар суол. Ордук сайыҥҥы өттүгэр элбэх буолааччы.

* * *

Мантан көстөрүнэн, ыччат сокуону син уду­маҕалатар, сокуону кэһиини өйдөөн көрөр эбит диэн түмүккэ кэлиэххэ сөп. Сокуону кэһии атын да көрүҥнэригэр ыччат билиитин-көрүүтүн кэҥэтэр, ону сырдатар наа­далаах. Маныаха иһи­тиннэрэр, сырдатар үлэ таһыма үрдээн иһэрэ эрэйиллэр.

Мария ПАВЛОВА.