1917 сыллааҕы өрөбөлүүссүйэ 100 сылын көрсө

Ытыктабыллаах биир дойдулаахтарбыт!

Араас дойду уонна сүү­һүнэн мөлүйүөн дьон дьылҕатыгар улахан сабыдыалы оҥорбут 1917 сыллааҕы Улуу Россия өрөбөлүүссүйэтин кэннит­тэн 100 сыл ааста. Бу өрө­гөй­дөөх өрөбөлүүссүйэ олохтообут аан дойдуга бастакы сэбиэскэй судаарыстыбата сүһүөҕэр туруутугар уонна бөҕөр­гүүрүгэр сүүнэ улахан дойду элбэх омуктаах норуота бүттүүн кыттыбыта. Аан дойду холбоһуктаах түмсүүлэригэр сайдыы саҥа суола ыйыллыбыта , ону билигин даҕаны кэккэ судаарыстыбалар тутуһаллар.
Улуу Россия өрөбөлүүссүйэтэ дойду сайдыытын саҥа кэрдиис кэмигэр олук уурбута. Тыа хаһаайыстыбатынан эрэ дьарыктанар хаалыылаах дойду кылгас кэм иһигэр бастыҥ сайдыылаах индустриальнай дойдулар кэккэлэригэр киирбитэ, фашизмы имири эһэн Улуу Кыайыыны уһансыбыта, норуот үөрэҕириитин уонна доруобуйа харыстабылын, культура уонна искусство, наука уонна техника эйгэтигэр, космос куйаарын, атом энергиятын баһылааһыҥҥа дьоһун ситиһиилэммитэ, норуот хаһаайыстыбатыгар сыһыаннаах киэҥ хабааннаах бырайыактар олоххо киирбиттэрэ.
1917 сыллааҕы өрөбөлүүссүйэ Саха сирин норуоттарын дьылҕатыгар быһаарыылаах суолтаны ылбыта, саҥа судаарыстыбаннай тутул олоххо туруорар соруктарын норуот бэйэтин быһаарынар төрүт быраабын кытта ситимнээбитэ, үгүс норуот олоҕун тухары дьулуспут дьулуһуутун саҥалыы ис хоһоонноон, судаарыстыба-быраап өттүнэн бөҕөргөтөн биэрбитэ. Дьиҥ судаарыстыбаннай тутуллаах Россияны көрдөрөр киин судаарыстыбаннай былаас РСФСР састаабыгар Саха автономнай өрөспүүбүлүкэтин олохтооһун уонна кини судаарыстыбаннай тутулун туһунан ирдэбили сокуонунан билинии аактата Саха сирин норуоттарын историятын дьылҕатыгар быһаарар суолталаммыта. Саха норуотун кытта тэҥҥэ Хоту дойду төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах норуоттара – эбэҥкилэр, эбээннэр, чукчалар, юкагирдар уонна долганнар судаарыстыбаннай тутулга быраабы ылбыттара. Саха сирэ автономнай өрөспүүбүлүкэ анал туругун ылан история бүтүн биир кэрдиис кэмин туораата, судаарыстыбаннай тутул институттарын тэрийбитэ уонна бөҕөргөппүтэ, индустрияны сайыннарыы суолугар үктэммитэ, бүттүүн үөрэхтээһини уонна культура үрдүк таһымын ситиспитэ, дириҥ билиилээх, кыахтаах кадры үүннэрбитэ. Россия федеративнай судаарыстыбатын састаабыгар киирэр билиҥҥи Саха сирэ чэчирии сайдар төрүтүгэр кини сэбиэскэй кэминээҕи историята олук уурбута.
Ону кытта тэҥҥэ, 1917 сыллааҕы өрөбөлүүссүйэ, уһун кэмҥэ салҕанан барбыт гражданскай сэрии, дойду үрдүнэн бүтүннүүтүгэр бүрүүкээбит политическай репрессия тугунан да толуйуллубат сору-муҥу уонна сүтүгү аҕалбыта. Туох да буруйа суох мөлүйүөнүнэн киһи суорума суолламмыта, хас эмэ көлүөнэ дьон олоҕо огдолуйбута. Итини барытын норуот кытаанах санаатын ылынан аһарыммыта, тулуйбута. Ол дьыллар ыар тыыннара билигин да биһиги олохпутугар биллэн ааһар.
Бу Саха сирин норуоттарын дьылҕатыгар эмиэ сүппэт-оспот суолу хаалларбыта. Биһиги өрөспүүбүлүкэбит дьонун-сэргэтин өйө-санаата өһүллүүтэ, өлүүтэ-сүтүүтэ бүтүн дойду сүтүгүн кытта тэҥ хабааннаах этэ. Биһиги уопсастыбабыт ол алдьархай аҕалбыт содулун өйдөөн, ааспыт кэм үлтүркэйдэрин сыралаахтык хомуйан, тэпсиллибит кырдьыгын чөлүгэр түһэрэн, улахан иэдээн охсуутугар түбэспит дьон үтүө ааттарын үйэтитэр. Саҥа үйэ көлүөнэ дьоно үйэ анараа өттүгэр буолан ааспыт быһыыга-майгыга араас, сороҕор сөп түбэспэт, тэҥэ суох, сыанабылы биэрэллэр. Ол – кинилэр бырааптара. Олорон кэлбит олохпут биһигини бэйэбит историябытыгар харыстабыллаахтык сыһыаннаһарга, уопсастыбаҕа хайдыһыыны, хааннаах утарыта турсууну, улахан иирсээни таһаарбат буолууну ирдиир. Билиҥҥи сайдыылаах үйэ онтон кырата суох охсууну оҥорор хамсааһыны таһаарыан сөп. Онуоха биһиги бары биир сомоҕо күүс буоллахпытына эрэ утарсар кыахтаахпыт. Ону ситиһии – былаас уонна киһи аймах бүттүүнүн өркөн өйүн, өһүллүбэт күүһүн көрдөрөр.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин Бэрэссэдээтэлэ
А.Н. Жирков.