Дойду үс сыллаах бюджекка төннөр

Федерация Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Валентина Матвиенко салайан ыыппыт истиилэригэр итини сэргэ Ил Түмэн бюджекка, үпкэ, нолуок уонна сыана политикатыгар, бас билии уонна приватизация боппуруостарыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Юрий Николаев итиэннэ экономика, инвестиция уонна промышленность политикатыгар, предпринимательствоҕа, туризмҥа уонна инфраструктура сайдыытыгар сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Виктор Фёдоров кытыннылар.

Парламент истиилэрин аһарыгар Валентина Матвиенко дойду үс сыллаах бюджеты оҥорууга төннөрүн бэлиэтээтэ. «Бу суолталаах уонна сөптөөх хардыы экономикаҕа чуолкай буолуу таһымын үрдэтэр, хаһаайынныыр субъектар орто болдьохтоох былааннары ылыналларыгар кыахтары үөскэтэр», – диэтэ кини. Итини сэргэ Валентина Матвиенко федеральнай бюджет кытаатыннарыллыбыт барыйаанын ыйда. Ол курдук үс сыл устатыгар ороскуоттар аччыахтара, ВВП үүнүүтэ эмиэ дуона суох буолуоҕа. «Экономика таҥнары түһүүтэ салҕана турдаҕына, итини үүнүү диир уустук, ол оннугар чөлүгэр түһэрии буолуон сөп, – диэн бэлиэтээтэ кини. – Биһиэхэ дебет кредити кытта сөп түбэсиһэр докумуоннара эрэ буолбакка, сайдыы, эрэл, ситиһии бюджета ирдэнэр. Кини экономика үүнүүтүгэр, технологияҕа тутулуга суох буолуу политикатын олоххо киллэриигэ, үлэ оҥорон таһаарымтыатын үрдэтиигэ, инфраструктура сайдыытыгар, саамай сүрүнэ, гражданнарбыт олохторун хаачыстыбатын үрдэтиигэ далаһа буолуохтаах».

Федерация Сэбиэтин спикерэ регионнар бюджеттарын туругун ырытыыга уонна кинилэр балансаларын хааччыйыы дьаһалларыгар этиитин улахан аӨаарын анаата. Матвиенко эппитинэн, Федерация субъектарын судаарыстыбаннай иэһэ сыл бүтүүтэ 2,5 триллион солкуобай таһымыгар диэри үрдүөҕэ. «14 региоҥҥа иэстэрэ бюджет дохуоттарын кээмэйин аһара барда. Онто да суох уустук балаһыанньа регионнар таһымнарыгар бэриллибит үбүнэн хааччыллыбатах боломуочуйалартан сылтаан дириҥээтэ», – диэтэ кини. Бэриллибит боломуочуйалары олоххо киллэриигэ анаммыт субсидиялар уонна субвенциялар кээмэйдэрэ «үбүлээһин ирдэниллэр кээмэйин 36-89% тэҥ».
Манан сибээстээн Валентина Матвиенко РФ субъектарын үбүлээһини сарбыйыыга мораторийы киллэрэр туһунан эттэ. Быйыл трансфертар кээмэйдэрин 8%-ны аһарар суумаҕа – 136 млрд солкуобайынан сарбыйыыттан ФС спикерэ долгуйарын биллэрдэ. «Кэлэр сыл бюджетын барылыгар биһиги ити аччатыыга тирэҕирэбит. Кэлэр сылга трансфертар уопсай суумалара 60 млрд солкуобайынан улаатар курдук эрээри, 2019 сылга тиийэн эмиэ сарбыллыаҕа. Ити төттөрү-таары дьайыылар түмүктэригэр регионнары үбүлээһин аччыаҕа. Ону таһаарбат туһугар бюджеттар икки ардыларынааҕы трасфертар кээмэйдэрин биир таһымҥа тутарга уонна кинилэри сарбыйыыга саатар бюджет 3 сылыгар мораторийы олохтуурга этии киллэрэбин», – диэн иһитиннэрдэ Федерация Сэбиэтин спикерэ. Кини регионнар бэйэлэрин экономическай кыахтарын сайыннаралларын көҕүлүүр бюджеттар икки ардыларынааҕы сыһыаннаһыылар саҥа системаларын үөскэтэр наадалааҕын бэлиэтээтэ.

Россия парламенын үөһээҥҥи палаататын бэрэссэдээтэлэ регионнарга ананар бюджет кредиттэрин сарбыйыыга РФ Бырабыыталыстыбатын былааннарын кытта сөпсөспөтө. «2017-2018 сс. кинилэр 100-түү млрд солк. кээмэйинэн былааннаммыттара, ити быйылгы сылтан 3 төгүл кыра. Оттон 2019 сылга баара-суоҕа 50 млрд солк. аныыр былааннаахтар», – диэтэ кини уонна ороскуоттар ити ыстатыйаларын үбүлээһин эбии источниктарын – судаарыстыбаннай корпорациялар депозиттарын ыйда. «Бырабыыталыстыба источниктары булар кыаҕа суох буоллаҕына, бүгүҥҥү күҥҥэ судаарыстыбаннай корпорациялар уонна хампаанньалар депозиттарыгар 160 млрд солк. кэриҥэ үбү тута сыталларын өйдөөн кэлиэҕиҥ. Ааспыт сылга быстах кэмҥэ сылдьар көҥүл үптэрин бырыһыаҥҥа угууттан кинилэр дохуоттара 10 млрд кэриҥэ буолбута», – диэн иһитиннэрдэ Федерация Сэбиэтин спикерэ.
Итини таһынан, Валентина Матвиенко нолуок систематын көдьүүһүн үрдэтэр, нолуок төлөөччүлэр түмүллүбүт бөлөхтөрүн институтун киллэрииттэн регионнар сүтэрэр дохуоттарын проблематын быһаарар, судаарыстыбаннай бырагыраамалар чэрчилэринэн инники күөҥҥэ тутуллар бырайыактары үбүлээһини хааччыйар дьаһалларга тохтоото. «Бырайыактары үбүлээһин чопчу лимииттэрин ким да билбэт. Олор пааспардарын биһиги бэркэлээтэҕинэ иккис ааҕыыга көрүөхпүт, оттон куһаҕанын эттэххэ – сыл бүтүүтүгэр эрэ, бюджет номнуо ылыллыбытын кэннэ. Бюджеты бырагыраамалаах бириинсибинэн оҥорууттан уонна чопчу түмүктэри кытта сибээстээн үбү ороскуоттааһынтан биһиги өссө да ыраахпыт. Судаарыстыбаннай бырагыраамалар бюджет тирэҕинэн буола иликтэр», – диэн санаатын эттэ ФС спикерэ.
Россия үбүн миниистирэ Антон Силуанов РФ Бырабыыталыстыбата «биир өттүттэн, экономика кыахтарыгар, атын өттүттэн – кини үүнүүтүн хааччыйыы ирдэбиллэригэр эппиэттиир кытаатыннарыллыбыт бюджеты» ылынарга күһэллибитин бэлиэтээтэ. Кини этэринэн, дойду социальнай-экономическай сайдыытын билгэлээһиҥҥэ олоҕуран, 2017 сылга бу иннинээҕи сыллары кытта тэҥнээтэххэ, федеральнай бюджет кыахтарын сарбыйыы былааннанар, ол ньиэп, гаас дохуоттара намтааһынын кытта сибээстээх. Ол эрэн Россия ньиэп сыаната түһүүтүттэн улаханнык оҕустарбата, урукку саппаастарын туһанна. «Кэнники сылларга биһиги 5,9 триллион солк. уопсай кээмэйдээх мунньуллубут саппаастары ороскуоттаан балаһыанньаттан тахсар этибит. Ол эрээри ити үп бараммат буолбатах, биһиги федеральнай бюджет дефицитэ үрдээһинин таһаарбат туһугар бюджеты саҥа кыахтарга уонна усулуобуйаларга сөп түбэһиннэриэхтээхпит», – диэтэ миниистир. 2017 сылга 2 триллион солк. кэриҥэ фондалар үптэрин туһаныы былааннаммыт. «Ити быйылгы сыллааҕар арыый кыра, ол эрээри син биир улахан. Кэлэр сылларга саппааһы ороскуоттааһыны сарбыйабыт. 2019 сылга триллион аҥаарыттан кыра буолуоҕа», – диэтэ федеральнай миниистир.
Силуанов санаатынан, бюджеты үс сыллаах былаан­нааһыҥҥа көһөрүү бизнескэ уонна гражданнарга хайысханы ыйар. РФ бюджетын барылын бэлэмнээһин кэмигэр министиэристибэ баррель иһин ньиэп сыанатын 40 долларынан ылбыт.

Дакылаат оҥороругар РФ Ааҕар-суоттуур палаататын бэрэссэдээтэлэ Татьяна Голикова 2017-2019 сс. ис валовай бородуукта (ВВП) билгэлэнэр кээмэйэ ситиһиллибэт кутталлааҕын ыйда. Россия Киин баанын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Ксения Юдаева бэлиэтээбитинэн, 4% инфляцияны хааччыйар туһугар харчы-кредит политиката «орто болдьохтоох кэмҥэ аһара кытаанах буолуо суохтаах».
Федерация Сэбиэтин федеративнай тутулга, регион политикатыгар, олохтоох салайыныыга уонна Хоту сир дьыалаларыгар кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Дмитрий Азаров федеральнай бюджет барылыгар Уһук Илин уонна Байкал регионун, ону сэргэ Хотугу Кавказ федеральнай уокуругун сайдыыларыгар судаарыстыбаннай бырагыраамалары үбүлээһин сарбыллыбытыгар болҕомтону туһаайда. Манан сибээстээн ити регионнар тэтимнээх сайдыыларыгар нация инники күөҥҥэ тутар интэриэстэрин учуоттаан, кини туһааннаах судаарыстыбаннай бырагыраамаларга көрүллэр федеральнай бюджет үбүн кээмэйин хаалларар туһунан этиини парламент истиилэрин сүбэлэригэр киллэрэргэ туруоруста.
Парламент истиилэригэр ону сэргэ РФ экономическай сайдыыга миниистирин солбуйааччыта Алексей Ведев, «Внешэкономбаан» бэрэссэдээтэлэ Сергей Горьков, Федерация Сэбиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Евгений Бушмин, Коми Өрөспүүбүлүкэтин баһылыга Сергей Гапликов, Тыва Өрөспүүбүлүкэтин баһылыга Шолбан Кара-оол уонна да атыттар тыл эттилэр.
Түмүккэ Антон Силуанов 2017 сылга «нолуок да салаатыгар, трансфертар да салааларыгар регионнары кытта бюджеттар икки ардыларынааҕы сыһыаннаһыылары улаханнык уларытыы былааннанарын» эттэ.
Бэйэтин өттүттэн Валентина Матвиенко бэлиэтээбитинэн, Федерация субъектарын кытта илии баттаныллар сөбүлэһиилэр регионнар уратыларын учуоттуох тустаахтар. «Федерация Сэбиэтэ регионнар интэриэстэрин харыстааһыҥҥа турунара уонна турунуо даҕаны. Биһиги регионнарга бюджет кредиттэрин улаатыннарыыны туруорсабыт итиэннэ Федерация Сэбиэтин көннөрүүлэригэр киллэриэхпит, тоҕо диэтэр, маннык эмискэччи сарбыйыы таһаарыллыа суохтаах», – диэн түмүктээтэ Валентина Матвиенко.

Ил Түмэн, Федерация Сэбиэтин пресс-сулууспаларын хаартыскалара.