Кыргыз улуу суруйааччыта Чингиз Айтматовка сүгүрүйүү

Александр Жирков Чингиз Айтматов аҔата, Кыргызстан Өрөспүүбүлүкэтин партийнай уонна судаарыстыбаннай деятелэ, Сталин репрессиятын сылларыгар өлбүт Торекул Айтматов М.К. Аммосовы кытта үлэлээбитин бэлиэтээтэ. «Торекул Айтматов оҔолоро, бүтүн кыргыз норуота Торекул Айтматовы үйэтитэр туһугар көмүс уҥуоҔун үйэ аҥаарын тухары көрдүүргэ күһэллибиттэрэ. Биһиги бүгүн Торекул Айтматовы уонна Чингиз Айтматов ийэтэ Нагима Айтматованы кытта бииргэ үлэлээбит Максим Кирович Аммосов пааматынньыгар сибэкки уурдубут», – диэтэ Александр Жирков. Өрөспүүбүлүкэ парламенын бэрэссэдээтэлэ санаппытынан, саха норуота эмиэ М.К.Аммосов көмүс уҥуоҔун үйэ аҥаара көрдөөбүтэ. «Биһиги норуоттарбыт, култуурабыт, духуобунаспыт биир историческай дьылҔанан олорон, сайдан кэлбиттэрэ. Ол бэлиэтэ – Максим Кирович, Торекул Айтматов, Чингиз Айтматов ааттара», – диэтэ Саха сирин парламенын спикерэ итиэннэ Кыргызстан норуотугар истиҥ, үтүө сыһыаннарын, Саха Өрөспүүбүлүкэтин уонна Кыргызстан Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннастара атаҔар туруутугар ураты кылаатын киллэрбит саха норуотун улуу уола М.К.Аммосов туһунан умнубаттарын иһин өрөспүүбүлүкэ салалтатын аатыттан махталын биллэрдэ.

Александр Жирков Саха сирин дьоно Чингиз Айтматовы өйдүүллэрин, кини аатын махталлаахтык, сүгүрүйэ ахталларын эттэ. «Кэлэр сылга биһиги Чингиз Айтматов айымньыларын сахалыы тылбааһын таһаарарга былаанныыбыт. Кинигэ М.К.Аммосов төрөөбүтэ 120 сылыгар уонна Саха сиригэр Кыргызстан Өрөспүүбүлүкэтин култууратын күннэрин арыйыыга сөп түбэһиннэрэн тахсыаҔа. Ч.Т.Айтматов айымньыларын тылбааһын таһаарыы бу улуу киһини үйэтитиигэ биһиги норуоппут бастыҥ бэлэҔинэн, Кыргызстан норуотугар ытыктабыл бэлиэтинэн буолуоҔа», – диэтэ Александр Жирков уонна СӨ салалтатын аатыттан пааматынньыкка сибэкки дьөрбөтүн уурда.
Саха сирин парламенын спикерэ өрөспүүбүлүкэҔэ Кыргыз норуотун култууратын күннэрин ыытыы үбүлүөйдээх түгэҥҥэ – Саха сирин уонна Кыргызстан судаарыстыбаннастарын төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ, судаарыстыбаннай деятель М.К.Аммосов төрөөбүтэ 120 сылыгар ананарын бэлиэтээтэ. Александр Жирков иһитиннэрбитинэн, Саха сирин көҔүлээһининэн, Кыргызстан Өрөспүүбүлүкэтигэр үбүлүөй дьаһалларын ыытыыга тэрийэр кэмитиэт баар буолла.
Чингиз Айтматов Саха театрыгар суолу ыйар чаҔылхай сулус буоларын Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай сүбэһитэ Андрей Борисов бэлиэтээтэ. «Биһиги бу сулуһунан сирдэтинэбит, ити сулус туһаайыытын, Чингиз Торекулович биһиэхэ тиэрдибит тэтимин уонна айар күүрээнин сүтэрбэппит», – диэтэ кини итиэннэ Чингиз Айтматов «литератураҔа уонна философияҔа уһулуччулаах көстүүнэн, киһи модун кыаҔын туоһутунан» буоларын эбэн эттэ.
Чингиз Айтматов «Пегий пес, бегущий краем моря» айымньытынан Саха академическай театра «Хаарыан хампа күөх кытылым» испэктээкилин ааптар аан бастаан көрбүтүн Саха театрын директора Анатолий Николаев санаан ылла. «Испэктээкил кэнниттэн Чингиз Торекулович маннык диэбитэ: «Бу эһиги кыайыыгыт. Испэктээкил бара турар кэмигэр мин кыра кыыһым Ширин мэлдьи ытаан таҔыста уонна билигин да тохтуу илик». Ити 1985 сылга этэ. Кини биһиги испэктээкилбитигэр саамай үрдүк сыанабылы биэрбитэ. Улуу Чингиз Торекуловиһы кытта көрсүһүүттэн биһиэхэ улахан кынат үүммүтүн кэриэтэ буолбута. Бүгүн биһиги улуу Чингиз Айтматов төрөөбүт сиригэр эмиэ кэлэн, кини пааматынньыгын таһыгар турабыт. Күндү Чингиз Торекулович өрүү биһигини кытта», – диэн бэлиэтээтэ кини.
Итини таһынан, Анатолий Николаев театр искусствотын өйүүрүн иһин Александр Жирковка махтал тылларын эттэ: «Александр Николаевич Жирков – биһиги театрбыт саамай улахан доҔоро. СоторутааҔыта үс туомнаах «Саха театрын антологията» таҔыста. Антологияны кытта билсибит кириитиктэр уонна театры үөрэтээччилэр ааҔалларынан, театр туһунан маннык улахан кээмэйдээх альбом сэбиэскэй былаас сылларыгар да, билигин да РоссияҔа суох. Онон бу улахан альманах бастакынан буолар».

Кыргызстан Өрөспүү­бүлүкэтин Геройа, Кыргызстан народнай суруйааччыта Бексултан Жакиев эмиэ «Хаарыан хампа күөх кытылым» испэктээкили өйдөөн кэллэ. «1986 сылга биһиги «Айтматов уонна театр» диэн Бүтүн СоюзтааҔы театральнай фестивалы ыыппыппыт. Бу фестивальга элбэх театр, ол иһигэр кыраныысса таһыттан кытта кэлэ сылдьыбыттара. Фестивальга саамай бастыҥ испэктээкиллэринэн Андрей Борисов «Пегий пёс» испэктээкилэ уонна Литваттан режиссер Эймунтас Някрошюс «И дольше века длится день» испэктээкилэ этилэр. Бу туруоруулар бастыҥнарын ааһан, генийдии өйү-санааны илдьэ сылдьаллара, онон «Пегий пес» испэктээкили билигин да бу баардыы өйдүүбүн», – диэтэ Бексултан Жакиев.
Ч.Т. Айтматов кыра балта, профессор, физико-математическай наука кандидата Розетта Торекуловна Айтматова убайын туһунан үтүө өйдөбүллэрин иһин Саха сирин дьонугар махталын биллэрдэ. Розетта Айтматова ураты тыллары М.К.Аммосовка анаата. «Мин Аммосов туһунан аахпытым, кини олоҔун сэргээбитим итиэннэ саамай ыарахан кэмҥэ, 1937 сылга, репрессия ыар тыына барыларын хаарыйбытыгар, утары тугу да этэр кыах суох кэмигэр, М.К.Аммосов Торекул Айтматовы өйөөбүтүн билэбин. Аммосов улахан съезкэ тахсан, Кыргызстаҥҥа үлэлиир Торекул Айтматов олус билиилээҔин-көрүүлээҔин туһунан эппитэ. Ол эрэн ити иһин мин аҔам да, Аммосов бэйэтэ да балыырга түбэспиттэрэ. Билигин М.К.Аммосов пааматынньыга уонна Торекул уола Чингиз Айтматов пааматынньыга олох кэккэлэһэ тураллара историяҔа туох эрэ сөп түбэсиһиинэн көстөр. Эһигинэн сирэйдээн олохтон быданнааҔыта барбыт М.К.Аммосовка мин аҔабын көмүскээбитин иһин махтаныахпын баҔарабын», – диэтэ Розетта Айтматова.