«Манчаары оонньууларын» түмүгэ хайдаҕый?

Сүүнэ хабааннаах тэрээһин 8000 тыһыынча көрөөччүнү түмтэ. Манна өрөспүүбүлүкэ бары муннуктарыттан дойдуларынан киэн туттар, саха спордун уруйдуур 37 хамаанда бөҕөстөрө, спортсменнара кэлэн кытыннылар. Үрдүктэн-үрдүк таһымнаах күүстээхтэр, быһыйдар, бэргэннэр мустаннар, спорт саха төрүт көрүҥнэригэр күөн күрэстэстилэр. Бэлиэ түгэнинэн аан бастакытын 12 араас профессиональнай орто үөрэх кыһаларын 42 устудьуона хамаанда туруорбуттара буолла. Түөрт сылга биирдэ ыытыллар күрэхтэһиини сэргэ Үөһээ Бүлүүгэ САССР-гар хапсаҕайга киирсии бастакы муҥутуур кыайыылааҕа Василий Степанов—Буучугурас 80 сыллааҕы үбүлүөйүн бэлиэтээтилэр.

Ыспыраапка

Буучугурас — Василий Иннокентьевич Степанов 1937 сыллаахха Саха сиригэр хапсаҕайга абсолютнай чөмпүйүөн аатын ылан биллибитэ. Үөһээ Бүлүү улууһун Мэйик сиригэр Түүкээн үрэх үрдүгэр 1908 эбэтэр 1908 сыллаахха бэс ыйын 21 күнүгэр төрөөбүт. Аҕа дойду сэриитин кыттыылааҕа. 1937 сыллаахха Бүлүү уонна Үөhээ Бүлүү оройуоннарын аатыттан Дьокуускайга тустууга кыттан, аҕыс бөҕөһү кыайан Саха сирин чөмпүйүөнэ буолбут. 1939 сыллаахха Иркутскайга тустан кыайбытын туһунан ахтыылар бааллар. Сэриигэ ыараханнык бааһыран дойдутугар төннөн иһэн Битиимҥэ өлбүт.

Куоталаһыы кэмигэр өрөс­пүүбүлүкэ тоҕус, оонньуулар икки рекордара тупсарылынна. Ол иһигэр классическай марафоҥҥа аан дойдутааҕы кылаастаах спорт маастара, олимпийскай көрүҥҥэ сахалартан бастакынан аан дойдутааҕы кылаастаах спорт маастарын нуорматын толорбут, Саха сирин рекордун, итиэннэ Тулуза уонна Уфа куораттар трассаларын рекордсменката, Россия сборнайын чилиэнэ Сардаана Трофимова 3000 миэтэрэ дистанцияны 9 мүнүүтэ 7 сөкүүндэ 48 суотайынан сүүрэн кэлэн дьахталларга Саха сирин рекордун олохтоото.

100 м сүүрүүгэ дьахталларга Валентина Иванова (Үөһээ Бүлүү) Манчаары оонньууларын чемпионкатынан буолла. Кини бу кыайыытынан 100 м сүүрүүгэ РФ спордун маастарыгар кандидат нуорматын толорору ситистэ. Итиэннэ эмиэ 100 м дистанцияҕа Дүллүкүттэн төрүттээх РФ спордун маастарыгар кандидат Михаил Руфов (Үөһээ Бүлүү) өссө биир кыһыл көмүс мэтээл хаһаайынынан ааттанна.
Үөһээ Бүлүүтээҕи «Манчаары оонньууларын» бырагырааматыгар саха ох саатынан ытыы аан маҥнай киллэриллибитэ. Бу саҥа, сонун көрүҥҥэ Эркээни хочотуттан ох курдук оҥостон кэлбит Хаҥалас улууһун хамаандата хаардыы хаамта. Олохтоохтор туруорбут бастакы хамаандалара иккистээтэ. Дьокуускайдар үһүс көрдөрүүлэннилэр. Инньэ гынан, бэйэлэрин бөлөхтөрүгэр Дьокуускай, Хаҥалас, Томпо уонна Өлөөн улуустарын хамаандалара кыайдылар. Кыргыттар, дьахталлар саха төрүт ох саатынан ытыыга Саха сирин спордун маастарын бастакынан ылар иһин киирсиилэригэр, Мэҥэ Хаҥалас улууһуттан Майа орто оскуолатын үөрэнээччитэ, 14 саастаах Евгения Титова бэргэнник ытыалаан, бэйэтиттэн быдан аҕа саастаах эдьиийдэрин кэннигэр хаалларда уонна СӨ спордун маас­тарын нуорматын толордо. Барыта 48 киһи күрэхтэспититтэн, Дьокуускай олохтооҕо Балдар Балданов бастаан, ох саанан ытыыга эр дьоҥҥо иккиһинэн маастар буолары ситистэ.
Манчаары оонньууларын муҥутуур кыайыылаахтарынан буол­лулар: мас тардыһыытыгар — Эрчим Баппаҕай (Үөһээ Бүлүү), гиирэ анньыытыгар — Михаил Саввинов (Үөһээ Бүлүү), атах оонньуутугар — Иван Пестряков (Уус Алдан), хапсаҕайга — Увар Тимофеев (Үөһээ Бүлүү). Увар Тимофеевка улуус баһылыга Владимир Поскачин хотторуулаах улуустартан хомуйуллубут сэттэ биэҕэ сертификаттары көрөөччүлэр уруйдарын-айхалларын ортотугар туттарда.
Үөһээ Бүлүүгэ спорт национальнай көрүҥнэригэр спартакиа­да уота от ыйын 9 күнүгэр умулунна, ХХ Манчаары оонньуулара историяҕа хааллылар. Спартакиада күрэхтэ­һиилэригэр уопсайа 155 мэтээл комплега оонньонно. Мэтээл ахсаанынан маннык түҥэтилиннэ : Үөһээ Бүлүү – 38, Чурапчы – 33, Дьокуус­кай – 29, Уус Алдан – 28, Нам – 22, Сунтаар – 17, Нерюнгри – 15, Амма – 14, Ньурба – 13, Бүлүү – 12, Томпо – 9, Хаҥалас – 8, Кэбээйи, СВФУ – 6-лыы, Өлүөхүмэ – 5, Ленскэй, Мииринэй, Горнай, Анаабыр – 4-түү, Алдан – 3, Орто Халыма, Өймөкөөн, СССС – 2-лии, Дьааҥы, Эбээн Бытантай, Үөһээ Халыма, Эдьигээн, Абый, Өлөөн – 1-дии.
«Аны түөрт сылынан Горнай улууһугар Бэрдьигэстээххэ көрсүөххэ диэри», — диэн истиҥ тылларынан Үөһээ Бүлүүгэ хас да күн устата өрө көтөҕүллүүлээхтик ыытыллыбыт Манчаары оонньуулара түмүктэннэ. Үөһээ Бүлүү улууһун баһылыга Владимир Поскачин Манчаары оонньууларын былааҕын XXI оонньуулар хаһаайыттарыгар — баһылык Никита Андреев салайааччылаах Горнай улууһун делегациятыгар туттарда. Никита Андреев далааһыннаах тэрээһини бу, үөһээ бүлүүлэр курдук, үрдүк таһымнаахтык тэрийэр соруктанна. ХХI оонньуулары 2021 сылга Горнайга ыытыахтара.

XX Манчаары оонньууларын хамаанданан миэстэлэрэ:

1-кы бөлөх: 1 миэстэ – Дьокуускай куорат, 23 очко; 2 миэстэ – Ньурба улууһа, 91 очко; 3 миэстэ – Нерюнгри, 108 очко.
2-с бөлөх: 1 миэстэ – Үөһээ Бүлүү улууһун бастакы хамаандата, 23 очко; 2 миэстэ – Чурапчы улууһа, 31 очко; 3 миэстэ – Мэҥэ Хаҥалас улууһа, 45,5 очко.
3-с бөлөх: 1 миэстэ – Кэбээйи улууһа, 93 очко; 2 миэстэ – Томпо улууһа, 95 очко; 3 миэстэ – Дьааҥы улууһа, 116 очко.
4-с бөлөх: 1 миэстэ – Өлөөн улууһа, 124 очко; 2 миэстэ – Эдьигээн улууһа, 125 очко; 3 миэстэ – Муома улууһа, 138 очко.

Василий ПРОКОПЬЕВ