Тиийбэти – ороскуоту сарбыйыы суотугар

Ааспыт күннэргэ миниистирдэр кабинеттара экономикаҔа суолталаах докумуоннары, ол иһигэр бюджекка барыллары көрдө. Үп министиэристибэтин официальнай докумуоннарын учуоттаатахха, түмүгэ: ороскуоттар бары ыстатыйаларынан сарбыллыахтара. Бу туһунан «Парламент хаһыатын» сайтыгар автор Юрий Скиданов ыстатыйата таһаарылынна.

Бастаан үтүө тыллар этиллибиттэрэ

Санаттахха, алтынньы 10 к. бюджет, нолуок уонна таможня-тариф политикатыгар аналлаах парламент истиилэригэр тыл этэригэр Россия үбүн миниистирэ Антон Силуанов доруобуйа харыстабылыгар уонна үөрэхтээһиҥҥэ ороскуоттар бастакы суолталаахтарын уонна сарбыллыа суохтаахтарын бэлиэтээбитэ. Ону сэргэ агропромышленнай комплексы, үрдүк технологиялаах табаардары тиэйэн киллэриини, үрдүк таһымнаах эбиллибит сыаналаах үрдүк технологиялаах оҥорон таһаарыыны өйөөһүн хаалыаҔа диэн бигэргэтиллибитэ. Оборона-промышленность комплексыгар уонна аармыйаҔа ороскуоттар бюджет көмүскэммит ыстатыйаларынан ааһалларын учуоттаан, дойдуну инникитин балайда үтүө кэскиллээҔинэн ааҔыахха сөп этэ, ордук оҥорон таһаарыы таҥнары түһүүтэ тохтообутун кэриэтэ буолла диэн билгэлээһиннэри ыллахха. Сыл бүтүүтэ ВВП (ис валовай бородуукта) баара-суоҔа 0,6% сарбыллыаҔа, оттон 2017 сылга, кыра да буоллар, туруктаах үүнүү саҔаланыаҔа дэммитэ. Депутаттар уонна АаҔар палаата бэрэссэдээтэлэ Татьяна Голикова этиилэрин учуоттаан, Минфин тиһэҔэр эбии дохуоттары булара кыаллыаҔа диэн күүтүөххэ сөп этэ. ОччоҔуна социальнай ороскуоттары улаатыннарбатахха даҔаны, саатар сарбыллыа суохтаахтара мэктиэлэниэхтээҔэ.

Иэс улаатар, дохуот намтыыр

Ол эрэн дьыалатыгар атын буолла. Бырабыыталыстыба мунньаҔар олох таһымын туруктаах хаалларар уонна социальнай ороскуоттары өйүүр наадалааҔын туһунан сөптөөх тыл-өс этиллибитин кэннэ, судаарыстыба бюджетын дефицитин сабаҔаланар кээмэйин ааттаатылар: 2,7 триллион солкуобай. Бу 3% кыратык аһарар итиэннэ 2016 с. түмүгүнэн дефицит күүтүллэр кээмэйиттэн балайда, барыллаан 0,7% кыра. Саамай сүрүнэ – бу көрдөрүү сыл саҥатыгар Россия Президенэ туруорбут политическай соругар сөп түбэһэр: бюджет дефицитэ 3% аһарыа суохтаах. Бырабыыталыстыба барылыгар эмиэ итинник курдук суруллубут, оттон сыл түмүгүнэн кыратык аһардаҔына даҔаны, ол аахсыллыа суоҔа.

Судаарыстыба ис иэһэ 13 трлн солкуобайга диэри үрдүөҔэ

Оттон харчы тиийбэтин туох суотугар сабыахтарай? Бастакытынан, судаарыстыба ис уонна тас ырыынактарга иэс ыларга сорунар: сылга 3-түү миллиард доллар (быһа холоон 200 миллиард солк.) итиэннэ дойду иһигэр – биирдии триллион солкуобай. Маныаха судаарыстыба ис иэһин үрдүкү кирбиитэ 2020 сылга тиийэн 13 триллиоҥҥа диэри улаатыаҔа. Экономическай литератураҔа маннык көстүү «инники суотугар аһааһын-сиэһин» диэн термининэн биллэр.
Доруобуйа харыстабылыгар ороскуоттары 33% «оптимизациялаан», Бырабыыталыстыба өссө 200 млрд солк. кэриҥэ үбү кэмчилиир баҔалаах. Сарбыйыыга стационарнай уонна амбулаторнай медицинскэй көмө, ону сэргэ медицинскэй чинчийиилэр түбэстилэр. Уруккута оройуон балыыһатыгар киһи бэйэ эмтэрин аҔаларыгар этэр эбит буоллахтарына, маннык «тупсарыы» кэннэ, быһыыта, ыарыһахтар сыттыктаах бырастыынаны эмиэ аҔаларга күһэллиэхтэрэ.
Былааннаммыттан кыраны агропромышленнай комлекс эмиэ ылыаҔа: үбүлээһин 10 млрд солк. эбии көҔүрээтэ. Кризис кэмигэр таҥнары түһүүнү таһаарбатах, төттөрүтүн ааспыт сылы кытта тэҥнээтэххэ, көрдөрүүлэри тупсарбыт аҔыйах салаалартан биирдэстэринэн, соҔотох да салаа буоларынан, бу дьикти быһаарыы.
Судаарыстыбаннай салайыы аппараатын тутан олорууга ороскуоттары сарбыйары эмиэ умнубатахтар. Эмиэ өйдөммөт түгэн: ахсааннарын сарбыйар уонна судаарыстыба ороскуоттарын аччатар оннугар Россия Бырабыыталыстыбатыгар федеральнай сулууспалаахтар ахсааннарын улаатыннарар быһаарыылары ылынарын боборго былаанныыллар. Маннык маневртан хааһынаҔа чопчу төһө дохуот киириэхтээҔин туһунан Минфин докумуонугар бэлиэтэммэтэх. Иэскэ баайыллыбыт регионнар бюджеттарын тэҥнии сатааһын ханна да суох оригинальнай быһаарыынан көстөр: билигин улахан кыраадыстаах испиирдээх утахтары бытархай атыылааһын таһымыгар сөп түбэһиннэрэн, арыгыга акцизтар суумаларын 20% Федеральнай казначейство нөҥүө регионнар бюджеттара үллэриэхтэрэ. Ол эбэтэр субъект сиригэр-уотугар төһөнөн элбэхтик арыгы иһэллэр да, бюджеттара оччонон балансаламмыт буолан тахсар.