Умнумуоҕуҥ уонна аатын үйэтитиэҕиҥ

Советскай былаас буолуор диэри саха дьахтара туох да бырааба суоҕа. Дьахтары үөрэтэр, салалтаҕа чугаһатар ханнык да кыах суоҕа. Ыал ийэтэ буолар уонна оҕолонор эрэ аналлаахтара. Советскай былаас туругуран, 1922 сылтан дьахталлары общественнай үлэҕэ тардыы саҕаламмыта. Ол курдук республикаҕа пар­тийнай салалта дьахталларга аналлаах отделлааҕа. Ити отдел үлэһиттэрэ нуучча дьахталлара этилэр. Оскуолаларга оҕолору үөрэтии былааннаахтык саҕаламмыта. Киэҥ нэлэмэн Саха сирин үрдүнэн оскуолалар аһыллан, саха дьоно ааҕар, суруйар буолбуттара, ордук учууталлары бэлэмнээһиӨӨэ улахан болҕомто ууруллубута. Оччолорго Дьокуускайга советскай-партийнай оскуола үлэтин саҕалаабыта уонна олохтоох эдэр дьону салайар үлэҕэ анаан бэлэмнээн үөрэтии саҕаламмыта. Бүлүү куоратыгар уонна Дьокуускайга педагогическай техникумнар аһыллан, учууталлары бэлэмнээн барбыттара.

Ньурбаҕа аҕыйах начаалынай оскуолаҕа оҕолор үөрэнэн сырдыкка, кэрэҕэ тардыһаллара. Оччолорго дьадаӨы дьон оҕолорун үөрэттэрэр кыахтара суо­ҕун кэриэтэ этэ. Онон саҥа былаас пансионнары арыйан, оҕолору онно олордон үөрэп­питэ. Бэрт дьадаҥы ыал оҕото Настаа Дайыылаба үөрэххэ дьулуурдааҕа, баҕа­лааҕа. Онон түөрт кылааһы бүтэрээт Дьокуускайга кэлэн педагогическай техникумҥа үөрэнэ киирэр. Киэҥ сиргэ кэлэн урут өйдөөбөтүн, билбэтин билэн, хайдах эрэ хараҕа аһыллар, санаата күүһүрэр. 1934 с. учуутал аттестатын туппутун кэннэ 18 саастаах кыысчааны үөрэх министерствота Уус-Алдан оройуонугар Чаранай оскуолатыгар ыытар. Эдэркээн учуутал кыыһы ыалга олохтууллар. Кини уруоктарыгар кыһаллан бэлэмнэнэр, үөрэнээччилэрэ күннэтэ сорудаҕы толорон кэлэллэрин хайдах ситиһиэн толкуйдуур, биир да уруогун туһата суох ыыппат. Јссө нэһилиэнньэ ортотугар про­пагандист быһыытынан эдэр дьону үөрэтэр, оскуолатыгар пионерскай тэрилтэ баһаатайа буолар. Онон күннэтэ бокуойа суох. Анастасия Петровнаны нэһилиэнньэ олус сөбүлүүр, оҕолор киниэхэ сысталлар. Биир сыл үлэлээбитин кэннэ кинини Танда сэттэ кылаастаах оскуолатыгар история учуута­лынан аныыллар. Онно да син биир комсомоллар ортолоругар пропагандист, пионерскай тэрилтэ баһаатайа буолар.
Һөрэххэ, үлэҕэ активнай кыыс дьон-сэргэ ортотугар олус сөбүлэтэр. Бэриллибит сорудаҕы чуолкайдык толорор. Онон оройуоннааҕы комсомольскай тэ­рилтэ Анастасия Данилованы райкомол уочараттаах VI пленумун чилиэнинэн быыбардыыр. Оройуон дьахталлара сытыы-хотуу, тыллаах-өстөөх Анастасияны республикатааҕы дьахталлар конференцияларыгар делегатынан талаллар. Дьахталлар конференцияларын үлэтин кэмигэр Анастасия Петровна Данилова эдэрдэр ортолоругар иитэр-үөрэтэр үлэтин уонна араас общественнай сорудахтары чиэстээхтик толорорун бэлиэтээн, ССКСК бочуотунай грамотатынан наҕараадаланар.
Кинини аны Тандаттан төттөрү Чаранай сэттэ кы­лаастаах оскуолатыгар ыытан завуч оҥороллор. Ол эрэн манна эмиэ өр үлэлэппэттэр. Мүрү сэттэ кылаастаах оскуо­латыгар аныыллар. Оройуон комсомольскай тэрилтэтэ Анастасияны оройуоннааҕы комсомольскай конференция пленумун чилиэнинэн быыбар­дыыр. Онтон райкомол пленума бюро чилиэнигэр кандидатынан талар. Оройуон киинигэр олохсуйан оскуолаҕа сонуннук, бары кыаҕын, билиитин ууран үлэлээн истэҕинэ, оройуоннааҕы норуот үөрэҕириитин сэбиэ­диссэйинэн аныыллар — бу 1937 сыл бүтүүтэ этэ.
1938 сылга ССРС саҥа Конституциятынан ылыллыбыт сокуоҥҥа олоҕуран, САССР Вер­ховнай Советыгар бастакы ыҥырыылаах быыбар буолар. Тандатааҕы быыбардыыр уоку­руктан 22 саастаах Ленинскэй комсомол чилиэнин, эдэр учуутал Данилова Анастасия Петровнаны Саха АССР Верховнай Советыгар депутакка кандидатынан туруораллар. Оччолорго быыбар бэрт көхтөөхтүк барара. Анастасия Данилова иһин биир санаанан куоластаан республика парламеныгар депутат оӨороллор. Олоххо, үлэҕэ көхтөөхтүк кыттар, билиитин мэлдьи хаҥатар уонна олохтоохторго саҥалыы өйү-санааны тарҕатыыга болҕомтотун уурар үлэһити ытыктыыллар, этэрин ылыналлар, сорудаҕын то­лороллор. Чиэһинэй үлэһити Уус-Алдан дьоно-сэргэтэ ком­сомол райкомун бастакы секретарынан талар.
Анастасия Данилова оро­йуоҥҥа алта сыл үлэлээбитин кэннэ кинини обкомол секре­тарынан быыбардыыллар. Анастасия республикаҕа үөрэ­нээччилэри иитии-үөрэтии боппуруоһунан дьарыктанар. Ол кэмҥэ оройуоннарга учуутал тиийбэтэ, үөрэхтээх киһини булуу олус уустук сорук этэ. Онуоха эбии сэрии саҕаланар, эдэр-сэнэх, үлэни кыайар дьон тапталлаах Ийэ дойдуларын көмүскүү, немецкэй-фашистскай халабырдьыттары утары кыргыһа арҕаа бараллар. Сыллата олох ыарыыр, ол эрэн бука бары турардыын-турбаттыын кыайыы туһугар бэйэни харыстаммат үлэҕэ туруналлар.
Анастасия Петровнаны партия обкомугар ыҥыран ылал­лар уонна Аммаҕа райком секретарынан аныылларын туһунан этэллэр. Эдэр коммунист партийнай сорудаҕы толоруохтааҕа эрэ эрэйиллэр. Сэрии ыарахан сылларыгар, 1942 сылтан 1946 сылга диэри, Амма райкомугар үлэлиир, нэһилиэнньэни кытта олус ыарахан күннэри-дьыллары туораан кэлэр. Райком секретара Анастасия Данилова салгыы үөрэниэн саныыра. Онон партия обкомугар туруорсан Һрдүкү партийнай оскуолаҕа үөрэххэ барар.
Һрдүк үөрэҕи бүтэрэн кэлбитигэр Анастасия Пет­ровнаны Амма райкомун бастакы секретарынан үлэлэтэллэр. Кини үөрэнэр кэмигэр дьон олоҕо, үлэтэ-хамнаһа лаппа уларыйбыт кэмэ этэ. Амма үлэһит дьоно сиртэн үрдүк үүнүүнү ылыыга күргүөмүнэн туруммуттар, ордук туорахтаах культураны үүннэриигэ үгүс маастардар баар буолбуттар, техниканы туһаныы кэҥээбит, ынах-сылгы иитиитигэр бастыҥнар икки ардыларыгар социалистическайдыы куо­талаһыы тэнийбит. Саҥа секретарь оройуонун кэрийэн дьон­норун кытта көрсөн, кэпсэ­тэн үлэ-хамнас, олох-дьаһах туругун сиһилии билсиһэр уонна саҥа соруктары туруорар. Дойду үрдүнэн ылыныллыбыт былааны толорууга үлэһит дьону таба аттаран туруорар, ордук дьон өйүгэр-санаатыгар саҥалыы толкуйу саҕар. Ол курдук партия туруорар соруктара, дьаһаллара хас биирдии үлэһит күннээҕи үлэтин былаанын кытта ыкса сибээстээх буоларын ситиһэр. Кини оройуонун иһигэр үлэ­һиттэри кытта кэпсэтэригэр үлэлиир миэстэлэригэр хайаан да сылдьара. Оттуур ходуһаны, араас ыһыылаах бааһыналары кэрийэн көрөрө уонна фер­маларга тиийэн хотоннорго сылдьан сүөһү аһылыгын си­һилии билсэрэ, туох көмө наадатын чуолкайдыыра, үүт-ас хаачыстыбатын үрдэтиигэ соругу туруорара. Ол курдук өлгөм үүт, эмис эт туһугар үлэлиир дьон санааларын чуолкай билэрэ уонна көмөлөһөрө. 1952 с. Амма райкомун бастакы секретара А.П. Данилова партия Киин Комитетын об­щественнай наукаларга академиятыгар аспирантураҕа киирэр уонна үс сыл иһигэр кандидатскай диссертациятын суруйан, көмүскээн дойдутугар эргиллэр. ССКП обкома историческай наука кандидата Да­нилованы обком идеологияҕа секретарынан талар. Бу дуоһунаска 1955 сылтан үлэлиир.
Ити кэмҥэ партия салалтата уларыйар-тэлэрийэр, араас саҥа хамсааһыннар буолаллар. Биһиги республикабыт Россия састаабыгар киирбитэ 325 сылтан бэлиэтиир, онон сибээстээн улуу Москваҕа Саха сирин литературатын уонна искусствотын декадата буолар. Бу эппиэттээх дьаһалы бэлэмнээһиҥҥэ, ыытыыга ССКП обкомун идеологическай отдела сыһыарыллан үлэлиир. Саха артистара Москваҕа көрдөрүөхтээх программаларын бэлэмнээһиҥҥэ пропаганда уонна агитация отделын сэбиэдиссэйэ Семен Николаевич Васильев сүрүн эппиэттээх, секретарь Анастасия Петровна күннэтэ хонтуруоллаһар, дьа­һайсар. Декада ситиһиилээхтик түмүктэнэр.
1956 сыллаахха педагогическай институт базатыгар университет аһыллар – бу эмиэ идеологическай отдел көрүүтүн-истиитин эрэйэрэ. Университет кыһалҕата үгүс, ол курдук база олус мөлтөх, лабораториялар тиийбэттэр, учебник аҕыйах, сорох идэлэргэ үлэһит суох. Онон киин куораттартан спе­циалистары ыҥыран үлэлэтии, дьиэнэн хааччыйыы курдук, уустук боппуруостар күннэтэ үүйэ-хаайа туталлар.
Анастасия Петровна ССКП обкомун секретарынан биэс аҥаар сыл уонна Саха государственнай университетыгар партия исто­риятын кафедратын доценынан 1961 сылтан олоҕун тиһэх күннэригэр диэри үлэлээбитэ. Эдэр сааһыгар учуутал буолар ыралаах буолан, Саха государственнай университетыгар, дьиҥнээхтик баҕарар үлэтигэр кэлбитэ. Күннэтэ студеннары кытта алтыһарын сөбүлүүрэ. Лек­циятыгар уонна семинардарга мэлдьи кичэйэн бэлэмнэнэрэ. Кини лекциятын студеннар көтүппэттэрэ, семинардарга бэлэмнээх буолаллара. Научнай-чинчийэр үлэнэн дьарыктаныан баҕарар студеннарга мэлди үтүө сүбэһит, көмөлөһөөччү этэ.
Анастасия Петровна сту­деннары үөрэтэрин таһынан Саха сиригэр дьахталлар общественноска оруолларын чинчийбитэ. Кини «Женщины Якутии – кавалеры ордена Ленина», «Женщины Якутии – ветераны Ленинской партии» үлэлэри бэчээттэппитэ. Маны таһынан Анастасия Петровна «Во имя счастья детей» диэн кыракый кинигэтэ тахсыбыта, өссө буклет оҥорбута, онно 10 Социалистическай Үлэ Геройдара дьахталлар тус­тарынан кылгас билиһиннэрэр суруктаах, хаартыскалаах.
А.П. Данилова РСФСР Верховнай Советын III уонна IV ыҥырыылаах депутата уонна РСФСР Верховнай Советын Президиумун председателин солбуйааччы, Саха АССР Верховнай Советын I, II уонна V ыӨырыылаах депутатынан талыллан быыбардааччылар үрдүк итэҕэллэринэн туһаммыта.
Анастасия Петровна Советскай Союз үрдүкү наҕа­раадаларынан: Һлэ Кыһыл Знамята, «Бочуот знага» орденнарынан, хас да медалларынан, о.д.а. наҕараа­даламмыта. Маны таһынан «Саха АССР оскуолатын үтүөлээх учуутала» бочуоттаах ааттааҕа, Амма оройуонун бочуоттаах гражданина этэ. Төрөөбүт-үөскээбит оройуонун салалтата биир күн үлэлээбэтэҕэ диэтэхтэрэ, онтон туох да наҕараада суох. Ол эрэн кинини ньурбалар умнубаттар: төгүрүк сылларынан нэһилиэнньэҕэ билиһиннэрэллэр, өйдөөн-санаан ааһаллар. Бу ый 16 күнүгэр үтүөлээх учуутал, государственнай, общественнай деятель Анастасия Петровна Данилова төрөөбүтэ 100 сылын республика общественноһа бэлиэтиир, ахтар. А.П. Данилова курдук үтүө дьоммутун умну­муоҕуҥ, эдэр көлүөнэ дьоҥҥо билиһиннэриэҕиҥ!

Иван Борисов,
ветеран журналист.