Балыксыттарбыт туох буруйдарыгар…

Кинилэр бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсалларыгар туох мэһэй баарый?

Кырдьар сааска нус-хас олоруу боппуруоһа, ама, кими долгуппат буолуой? Сэтинньи 25 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ «Хотугу аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттар түөлбэлээн олорор сирдэрин уонна Арктика улуустарын нэһилиэнньэтин пенсиянан хааччыйыы тыын боппуруостарын туһунан» диэн тиэмэҕэ «төгүрүк остуол» ыытылынна.

Тэрээһини парламент аҕыйах ахсааннаах хотугу төрүт норуоттар боппуруостарыгар, Арктика дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Елена Голомарева салайан ыытта. «Төгүрүк остуолга» видеосибээһинэн Булуҥ, Эдьигээн, Өлөөн улуустарын бэрэстэбиитэллэрэ кыттыыны ыллылар.

Социальнай пенсия кимнээххэ ананарый?

Елена Голомарева «төгүрүк остуолу» аһарыгар: «Федеральнай таһымҥа Госдумаҕа уонна дойду бырабыыталыстыбатыгар Арктика сиригэр-уотугар олорор нэһилиэнньэ олоҕо-дьаһаҕа тупсарыгар докумуоннар оҥоһуллаллар. Онон бүгүҥҥү көтөҕүллэр боппуруос тыын суолталааҕа өйдөнүллэр», — диэн эттэ.

Сүрүн иһитиннэриини Россия Федерациятын Пенсионнай фондатын өрөспүүбүлүкэтээҕи салаатын управляющайын солбуйааччы Марк Унаров оҥордо. Кини «Судаарыстыбаннай пенсиянан хааччыйыы туһунан» 166 №-дээх федеральнай сокуонунан аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттарга социальнай пенсияны биэрии туспа көрүҥэ, онно анаан усулуобуйалар баалларын туһунан эттэ. Бастатан туран, итинник пенсия ананарыгар, аҕыйах ахсааннаах хотугу норуот бэрэстэбиитэлэ буолуохтааххын. Иккиһинэн, Хоту сиргэ бастайааннай олорор буолуохтааххын. Үсүһүнэн, тустаах категория гражданнар үлэлээбэт буолуохтаахтар.

Дьэ, маннык социальнай пенсия кээмэйэ төһө буолар эбитий? Пенсия кээмэйэ оройуоннааҕы коэффициентан тутулуктанар. Ол курдук, 1,6 коэффициеннаах улуустарга — 8454 солк., 1,7 — 8982 солк., 2,0 — 10 тыһ. 567 солк. тэҥнэһэр.

«Төгүрүк остуолга» иһитин­нэриилэри өссө үлэ уонна социальнай сайдыы миниистирин солбуйааччы Афанасий Постников уонна Арктика сайдыытыгар уонна хотугу норуоттар дьыалаларыгар миниистири солбуйааччы Михаил Погодаев оҥордулар.

Өбүгэлэрин төрүт үгэстэрин тута, илдьэ сылдьар, тыйыс тымныыга олорор, үлэлиир дьоммут, балыксыттар, этэргэ дылы, туох буруйдарыгар бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсар бырааптара сарбылынна?

Табаһыттарга, булчуттарга, табаһыттарга

Итини таһынан 400 №-дээх федеральнай сокуоҥҥа этиллэринэн, үгэс буолбут дьарыктаах дьоҥҥо: табаһыттарга, булчуттарга, балыксыттарга эмиэ пенсия туспа көрүҥэ ананыан сөп. Бу салааларга эр дьон 25, дьахталлар 20 сыл үлэ ыстаастаах буолуохтаахтар. Итинник үлэ ыстаастаах буоллахтарына, дьахталлар 45, эр дьон 50 саастарын туоллахтарына, бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсар кыахтаналлар.

Урут өр үлэлээбит киһи туох эрэйэ суох бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсар буолара. Оттон билигин Россия Федерациятын Пенсионнай фондатын өрөспүүбүлүкэтээҕи салаатын управляющайа Георгий Степанов этэринэн, үгүс киһи усунуостарын киллэрбэккэ, страховой пенсияны кыайан ылбат буолбуттар. Ити туһунан урукку өттүгэр суруйан турабын. Кинилэр кимнээхтэрий? Этэргэ дылы, утуйар ууларын умнан туран үлэлиир-хамсыыр урбаанньыттар. Хомойуох иһин, «төгүрүк остуолтан» ити дьон иһигэр тоҥору-хатары умнан туран, үлэлиир-хамсыыр балыксыттарбыт киирсэллэрэ билиннэ. Марк Унаров ити усунуостара кэмигэр киирбэтин кытта сибээстээҕин бэлиэтээтэ. Балыксыттар сылы эргиччи үлэлээбэттэрэ, усунуостара пенсионнай фондаҕа кэмигэр түспэтэ итиннэ төрүөтүнэн буолбут. Онон өбүгэлэрин төрүт  үгэстэрин тута, илдьэ сылдьар, тыйыс тымныыга олорор, үлэлиир дьоммут, балыксыттар, этэргэ дылы, туох буруйдарыгар бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсар бырааптара сарбылынна? «Төгүрүк остуол» кыттыылаахтара тустаах боппуруоска болҕомто ууруллара, үлэ барара наадатын ыйдылар.

Өссө манна биир ноолоох. Сэбиэскэй кэмҥэ булчуттарга үлэлэрин киниискэлэригэр «кадровый охотник» диэн суруллубута, «промысловый» диэн тыл суоҕа пенсияларыгар эбии социальнай төлөбүр анаталларыгар мэһэй буолбут. Маннык кыһалҕаны ыарахан үлэлээх чуум үлэһиттэрэ эмиэ көрсөллөр эбит.

Табаһыттар сылы эргиччи үлэлиир, хамнас ылар буоланнар, үөһэ этэн аһарбыт кыһалҕа кинилэри кыһарыйбат.

Өссө манна биир ноолоох. Сэбиэскэй кэмҥэ булчуттарга үлэлэрин киниискэлэригэр «кадровый охотник» диэн суруллубута, «промысловый» диэн тыл суоҕа пенсияларыгар эбии социальнай төлөбүр анаталларыгар мэһэй буолбут. Маннык кыһалҕаны ыарахан үлэлээх чуум үлэһиттэрэ эмиэ көрсөллөр эбит.

Улуустар тугу кэпсииллэр?

«Төгүрүк остуолга» Эдьигээн улууһун бэрэстэбиитэлэ Таисия Татаринова: «Биһиги улууспутугар аҕыйах ахсааннаах хотугу төрүт норуоттар 36 бэрэстэбиитэллэрэ: 3 чуум үлэһитэ уонна табаһыттар социальнай пенсияны ылаллар. Хас сылын ахсын ити көрдөрүү намтаан иһэр. Ити төрүөтэ таба ахсаана аччааһыныгар сытар. Бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыбыт табаһыттартан билиҥҥи кэмҥэ сэттэтэ эрэ үлэлиир», — диэн эттэ.

Кини федеральнай таһымҥа көдьүүстээх этиилэри бэлэмнээн киллэрэр сыалтан, табаһыттар эйгэлэригэр, кинилэр орто саастарыгар үчүгэй ырытыы, чинчийии наадатын бэлиэтээтэ.

Булуҥ улууһун бэрэстэбиитэлэ Николай Корнилов үөһэ ахтан аһарбыт балыксыттар кыһалҕаларын көтөхтө, туруоруста. Кини «Таймылыыр» МУП үлэһиттэрэ итинник кыһалҕаны кытта кэтиллибиттэрин аҕынна.

Өлөөн улууһун бэрэстэбиитэлэ Марина Николаева кырдьаҕаһынан барыта 1256 киһи пенсия ыларын, орто пенсия 22 тыһ. 250 солк. тэҥнэһэрин туһунан эттэ. Уон икки табаһыт социальнай пенсияны ыларын бэлиэтээтэ. Эбии төлөбүрдэрэ 3 тыһ. 335 солк. тэҥнэһэрин аҕынна.

Экспердэр анал госструктуралар, былаас уорганнарын өйөбүллэринэн тустаах боппуруоска биир кэлим үлэ барыахтааҕын тоһоҕолоон бэлиэтээтилэр. Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Виктор Губарев пенсия эйгэтигэр быыһык кэмҥэ баар итэҕэстэр, кыһалҕалаах боппуруостар кэмигэр быһаарыллыахтаахтарын ыйда. «Төгүрүк остуол» түмүгэр Елена Голомарева тустаах тиэмэ бүгүҥҥү олохпут тыын боппуруоһунан буоларын, үлэ салгыы ыытыллыаҕын бэлиэтээтэ.

Тыйыс айылҕалаах, усулуобуйалаах Хоту сир хоһуун дьоно кырдьар саастара нус-хас буоларыгар судаарыстыба өттүттэн болҕомто ууруллуохтаах, баар итэҕэстэр кэмигэр туоратыллыахтаахтар диэн этиинэн суруйуубун түмүктүүбүн.

Людмила НОГОВИЦЫНА