Буолуохтаах реформа, ол эрээри…

Ол курдук, Российскай Федерация бырабыыталыстыбата дьахталлар бочуоттаах сынньаллаҥҥа тахсар саастарын 8 (63-гэр), эр дьоҥҥо 5 сылынан (65-гэр) улаатыннарар туһунан эттэ. Тустаах сокуон барыла Госдумаҕа сотору кэминэн көрүллүөхтээх.

Сыыппаралар көрдөрөллөр

Дьиҥэ, пенсияҕа тахсар саа­һы үрдэтии туһунан кэпсэтии барбыта быданнаата. Онон хаһан эрэ син-биир буолуохтаах реформа этэ дии саныыбын. Ол курдук, дойдуга орто саас үрдээн, пенсионер ахсаана сылтан-сыл улаатан иһэр. Итинтэн дойду бюджета улахан ноҕоруусканы сүгэр.

Холобурга аҕаллахха, он­нооҕор биһиги курдук аҕыйах ахсааннаах нэһилиэнньэлээх өрөспүүбүлүкэҕэ пенсионер ахсаана биллэрдик эбиллэр. Ону бу да статистикаттан көрүөхпүтүн сөптөөх. 1990 сыллаахха өрөспүү­бүлүкэбитигэр 135 605 пенсионердаах буоллахпытына, бу сыл муус устар 1 күнүнээҕи туругунан 274 181 пенсионердаахпыт. Мантан көстөрүнэн, пенсия ылар киһи ахсаана икки төгүл курдук улааппыт. Элбэх нэһилиэнньэлээх субъектарга пенсионер ахсаана төһөлөөх эбиллибитэ буолуой?

Оттон Россияҕа 1996 сыллаахха 37 мөлүйүөн пенсионер баар буоллаҕына, 2018 сыллаахха ити сыыппара 43,3 мөлүйүөҥҥэ тэҥнэспит.

2005 сыллаахха Российскай Федерация Пенсионнай фондатын дефицитэ 30 млрд. солк. тэҥнэһэрэ.  2018 сылга ити сыыппара 256,8 млрд солк. тэҥнэспит. Төһөлөөх эбиллииний? Бу да сыыппара дойду пенсиятын ситимигэр реформа ыытыллара наада буолбутун ырылыччы көрдөрөр дии саныыбын.

Биһиэнин курдук, тыйыс тымныылаах  регионнарга бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсалларыгар чэпчэтии оннунан хаалыахтаах. Тустаах субъектарга нэһилиэнньэтин да ахсаана аҕыйах. Пенсионердарга оччо үтүмэн үп-харчы ороскуоттаммат. Атын киин регионнары кытта тэҥнээтэххэ, орто саас да намыһах.

Чэпчэтии оннунан хаалыахтаах

Ол эрээри биһиэнин курдук, тыйыс тымныылаах регионнарга бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсалларыгар чэпчэтии оннунан хаалыахтаах. Тустаах субъектарга нэһилиэнньэтин да ахсаана аҕыйах. Пенсионердарга оччо үтүмэн үп-харчы ороскуоттаммат. Атын киин регионнары кытта тэҥнээтэххэ, орто саас да намыһах.

Маны таһынан олорорго ыарахан усулуобуйалаах сиргэ хаһаайыннаан олорор дьоҥҥо итиннээҕэр буолуох, атын да социальнай чэпчэтиилэр көрүл­лэллэрэ наадалаах. Итилэр баар буоллахтарына, геополитика да боппуруоһа оннуттан сыҕарыйыа этэ. Дойду киин регионнарыттан пенсияҕа эрдэ тахсаары, Уһук Илин региоҥҥа босхо гектар ылан, олохсуйа кэлиэх этилэр.

Экспердэр эмиэ пенсия реформатыгар субъектар уратыларын учуоттууллара наадалааҕын ыйаллар. Кинилэр киэҥ сирдээх-уоттаах Россия биир тэҥ олохтоох-дьаһахтаах буолбатаҕын туһунан этэллэр.

Российскай Федерация быра­быыталыстыбата даҕаны, пенсияҕа тахсар сааһы үрдэтэр туһунан сокуон барыла илдьиритиһэн дьүүллэһии кэнниттэн, сымнатыллыан сөптөөҕүн туһунан бэлиэтииллэр.

Реформа үтүө өрүттэрэ

Анал идэлээх дьон бэлиэтииллэринэн, ааспыт үйэ 50-с сылларыгар оҥоһуллубут пенсия ситимэ аныгы олох ирдэбиллэригэр эппиэттэспэт. Орто пенсия намыһаҕын, бары билэн-көрөн олороҕут.

Российскай Федерация үлэлээх буолууга уонна социальнай харысхалга миниистирэ Максим Топилин этэринэн, бу эйгэҕэ реформа ыытылыннаҕына, чугастааҕы биэс-алта сылга пенсия кээмэйэ 8-10% улаатыахтаах. Ол аата сылга ортотунан 1 тыһ. солк. эбиллиэхтээх. Кини интервьютугар: «Кэлиҥҥи сылларга пенсия инфляция таһымыттан үрдээбитэ суох этэ», — диэн бэлиэтиир.

Дойду Ааҕар-суоттуур палаататын салайааччыта Алексей Кудрин пенсияҕа тахсар саас үрдээтэҕинэ, 2024 сылга федеральнай бюджекка 1 трлн солк. эбии үп-харчы киириэхтээҕин туһунан этэр. Кини ити үп пенсияны улаатыннарыыга барыаҕын, бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыбыттар олохторун таһыма үрдүөҕүн туһунан бэлиэтиир.

Вице-премьер Татьяна Голикова билигин пенсия мунньуллар чааһыгар сокуон барыла бэлэмнэнэ сылдьарын туһунан этэр. Онон кэлин бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсааччылар икки пенсияны ылыахтарын сөптөөх.  

Российскай Федерация үлэлээх буолууга уонна социальнай харысхалга миниистирэ Максим Топилин этэринэн, бу эйгэҕэ реформа ыытылыннаҕына, чугастааҕы биэс-алта сылга пенсия кээмэйэ 8-10% улаатыахтаах. Ол аата сылга ортотунан 1 тыһ. солк. эбиллиэхтээх.

Реформа мөкү өрүттэрэ

Билигин сааһырбыт дьон үлэ булаллара олус уустук. Пенсияҕа тахсар саас үрдээтэҕинэ, дойдуга үлэтэ суох киһи ахсаана биллэрдик улаатыан сөптөөх. Саастаах дьону тэҥэ, ыччат дьарыга, үлэтэ суох буолуута эмиэ элбиирэ биллэр.

Госдума экс-депутата, биллэр экономист Оксана Дмитриева билигин орто саас ыһыллыы-тоҕуллуу 90-с сылларын кытта эрэ тэҥнээтэххэ, арыый үрдээтэ. Кини этэринэн, маннык реформаны ыыппыт дойдуларга орто саас 17 сылынан улааппыт. Оксана Дмитриева бэлиэтииринэн, дойдуга ордук эр дьон үлэлиир саастарыгар сылдьаннар күн сириттэн күрэнэллэрэ элбэх. ¥гүс киһи пенсияҕа тахсар сааһыгар тиийимиэн сөп.

Дойдуга пенсия реформата ыытыллар буоллаҕына, доруобуйа харыстабылын таһыма уонна хаачыстыбата эмиэ үрдүөн наада. Билигин ити эйгэ хайдах туруктааҕын, күндү ааҕааччым бэйэҥ бэркэ диэн билэ-көрө сылдьаҕын.

Маны таһынан, бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсаллара бу ыган кэлбит дьоҥҥо реформа ыытыллыыта ордук охсуулаах уонна кыһыылаах буолара, биллэн турар. Пенсия ситимигэр реформа ыытыытын утарааччылар кинилэр буолаллара саарбахтаммат уонна өйдөнөр.

* * *

Пенсияҕа тахсар сааһы үрдэ­тии реформа уустук олорор усулуобуйалаах хотугу регионнары таарыйыа суоҕар бигэ эрэллээхпин.

Санаалар

Регионнар дакаастыахтаахтар

Зоя Корнилова, Госдума иккис ыҥырыытын, РСФСР Үрдүкү Сэбиэтин, Ил Түмэн үһүс, төрдүс ыҥырыыларын депутата:
— Пенсияҕа тахсар саас дойдуларга араас-араас. Олохторун таһыма үрдүк дойдуларга, биллэн турар, бочуотаах сынньалаҥҥа тахсар саас үрдүк. Бу судаарыстыбаларга ити тэҥэ орто саастара эмиэ улахан. Онон үлэлиир дьоҕурдара уһаан биэрэр. Маннык түбэлтэҕэ пенсияҕа тахсар саас үрдүүрэ үчүгэй. Үлэлиир кыахтаах киһи дьарыктаах буолара туох да куһаҕана суох, үйэтэ уһуур.
Оттон олохторун таһыма намыһах дойдуларга реформа ыытыллыыта, алдьархайы эрэ аҕалыа. Бастатан туран, хотугу сирдэргэ уонна тыа сиригэр. Климат эмиэ олох таһымыгар улахан оруолу оонньуур. Олох ыксаллаах быһыы-майгы үөскээтэҕинэ эрэ, бу сирдэргэ күһэйиинэн эрэ пенсияҕа тахсар саас үрдүөн сөптөөх.
Хомойуох иһин, тустаах сокуон барылын көрө, ааҕа иликпин. Онон тус санааларбын эрэ этэбин. Сэбиэскэй кэмҥэ биһиги хотугу регионнарга пенсия сааһы аччатары дакаастааммыт ситиспиппит. Улахан кыайыы этэ. Билигин регионнарга итиннэ үлэ барыахтаах. Субъектар бырабыыталыстыбалара Сэбиэскэй кэми кытта тэҥнээн, олох таһыма төһө үрдээбитин ырытан көрүөхтээхтэр уонна пенсияҕа тахсар сааһы үрдэппэти судаарыстыба салалтатыгар дакаастыах­таахтар.

Уһук Илиҥҥи региону таарыйыа суохтаах

Елена Голомарева, Ил Түмэн аҕыйах ахсааннаах норуоттар боппуруостарыгар уонна Арктика дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ:
— Уһук Илиҥҥи регион сайдыытыгар дойду салалтата бөдөҥ геополитическай соруктары туруорбутун, бары билэн-көрөн олоробут. Бу сиргэ-уокка дьон олохсуйа кэлэригэр анаан, судаарыстыбаннай миэрэлэр ылылыннылар. Ити социальнай хайысхалаах үлэ сэбиэскэй кэмтэн саҕалаан ыытыллыбытын билэбит.
Тустаах субъекка нэһилиэнньэ ахсаанын элбэтиэхпитин уонна инникигэ эрэллээх буоларын хааччыйыахпытын баҕарар буоллахпытына, пенсияҕа тахсыы сааһын үрдэтии реформата Уһук Илиҥҥи федеральнай региону таарыйыа суохтаах.
Кэлиҥҥи сылларга тустаах регион нэһилиэн­ньэтин ахсаана биллэрдик аччаата. Дьоно суох кураанах сирдэр-уоттар элбээтилэр. Ити дойду геополитическай балаһыанньатыгар улахан охсуулаах.