Иҥпит өйдөбүлү туора соппут Айаал Лазарев

Бу таһаарыыга интэриэспин көбүппүт өссө биир төрүө­түнэн таһаарыы ааптарынан өрөспүүбүлүкэбит үрдүкү салалтатыгар өр сылларга үлэлээбит, төрдүс ыҥырыылаах Ил Түмэн депутата Дмитрий Наумов буолбута. Историяны, тэттик кэпсээннэри суруйар, ааттаах-суоллаах, ытыктанар киһи спорт тиэмэтигэр тоҕо ылсыста диэн. Ити мээнэҕэ буолбатаҕа чуолкай…

Ситиһиллибэтэх ситиһии

Сахалар көҥүл тустууга намыһах ыйааһыннарга эрэ ситиһиилэнэр кыахтаахтар диэн санаа, этэргэ дылы, аан дойдуга бүттүүнүгэр олохсуйбута. Үгүс киһи өйүгэр-санаатыгар сымалалыы сыстыбыт, иҥпит өйдөбүлү биллэр спортсмеммыт Айаал Лазарев тренердэрин Иннокентий Кочкины уонна Иван Сивцевы кытта туора соттулар. Ити кэпсиир, суруйар курдук, чэпчэкитик кэлбэтэҕэ.

Бу туһунан «Айаал Лазарев: Азия континенын дуолан бухатыыра» диэн кинигэҕэ сиһилии сурулла сылдьар. Кинигэ сүрэхтэниитигэр мустубут дьоҥҥо кыайыылар, ситиһиилэр хайдах курдук чэпчэкитэ суохтук кэлбиттэрин тренер Иван Сивцев, кинигэ ааптара Дмитрий Наумов, Айаал аҕата Петр Лазарев кэпсээтилэр-ипсээтилэр.

— Россия үтүөлээх тренерэ Анатолий Маргиев: «Саха улахан ыйааһыҥҥа Олимпийскай оонньууларга кытта киирдэҕинэ, Арассыыйаҕа хаар түһүө суоҕа», — диэн турардаах. Онтон Айаал Рио-де-Жанейроҕа олимпиадаҕа тустубутун кэнниттэн, кини эппит тылбын төттөрү ылабын диэбитэ, — диэн тренерэ Иван Сивцев этиитин саҕалаабыта.

Маргиев да этиититтэн Айаалбыт олимпийскай оонньууларга кыттыыны ылбыта, 2015 сыллаахха үтүмэн нэһилиэнньэлээх, улахан ыйааһыҥҥа бастыҥ тустууктардаах Иран, Кытай, Индия, Монголия, Япония, Казахстан киирсэр Азия континенын күрэхтэһиитигэр чемпион да буолуута, саха норуотугар ситиһиллибэтэх ситиһии буоларын кэрэһилиир дии саныыбын. Маны таба сыаналыахпытын, спортсмеммытыгар моральнай да, материальнай да өттүнэн күүс-көмө, өйөбүл буолуохпутун наадалаах.

Куһаҕан   эмиэ үчүгэйдээх

Иван Сивцев, үөһэ этэн аһарбытым курдук, тустуукпут үгүс ыарахаттары көрсөн, онтон тостубакка, сынтарыйбакка, төттөрүтүн өссө күүһүрэн, хараахтара өссө кытаатан иһэрин туһунан эттэ. Аны ыарахан ыйааһыҥҥа сааһынан мэһэй диэн суох. Кинилэртэн сымса-сылбырҕа буолуу ирдэммэт. Оттон чэпчэки ыйааһыннарга 30-тун туолбут спортсмен хайы-үйэ сааһырбытынан ааҕыллар. Ити куттал Айаалга суох.

Күндү ааҕааччым, тустуукпут ол ханнык ыарахаттары көрсүбүтүн интэриэһиргээбит буолуохтааххын сэрэйэбин. Айаал бэйэтэ уонна тренерэ Иван Сивцев кинигэ сүрэхтэниитигэр кэпсээбиттэриттэн сырдатыам.

Бастатан туран, ыйааһын тиийбэтэ, ону ситиһии киһиттэн үгүс сыраны эрэйэрэ биллэн турар. Сүүрбэ биэс киилэнии эбии диэн эттэххэ дөбөҥ.

Ыарахан ыйааһыннаахтары бэлэмнииргэ методика суоҕа.   Хотторуулар… Киһи элбэхтик кыайтардаҕына, санаата түһэн, ыһыктынан кэбиһиэн да сөптөөх буоллаҕа. Аҕыс сыл устата хотторуу аһыы амтанын билбит тустуукпут уонна тренербит итинтэн санааларын түһэрбэтэхтэрэ. Дьарыктаммыттарын курдук дьарыктаналлара.

Биллэрин курдук, тустуукпут манна спарринг партнера суох буолан, Кавказ дойдуларыгар эрчиллэргэ күһэллибитэ. Хомойуох иһин, Грузияҕа, Дагестаҥҥа, Осетияҕа кинини үөрэ-көтө көрсөр тренер суоҕун кэриэтэ этэ. Спортсмеммыт үгүс сэнэбили, атаҕастабылы ааспыта.

Сорох ардыгар итинник сыһыан киһини өссө күүһүрдэн биэрэрэ баар суол. Куһаҕан эмиэ үчүгэйдээх дииллэринии, онтон кыһыйаҥҥын-абараҥҥын, бэйэҕэр сыал-сорук туруорунаҥҥын, ону хайаан да ситиһэҕин. Оттон куруук сээн дэтэ сырыттахха, олоххо дьулууруҥ, дьүккүөрүҥ сыппаан биэриэн сөп.

Маны таһынан спортсменнарбыт күрэхтэһиилэртэн мэтээл аҕалбатахтарына, дойдубут дьоно “куйаар ситимигэр” ыччаттарын харыстаабакка, араастаан суруйаллара, саҥараллара-иҥэрэллэрэ, хомойуох иһин, баар суол. Ол күрэхтэһиигэ кыттаары, ситиһиилэнээри спортсменнарбыт төһөлөөх көмүс көлөһүннэрин тоҕоллоро, сыралара-сылбалара баранара буолуой? Тылбытын-өспүтүн кыатанан, дьоммутун харыстыах тустаахпыт.

Сыалбыт — Токио

Кинигэ сүрэхтэниитигэр тренерэ, аҕата, кинигэ ааптара Айаал инники сыалын-соругун чыпчаалынан Токиоҕа ыытыллар олимпийскай оонньуулар буолалларын тоһоҕолоон бэлиэтээтилэр. Билиҥҥи кэмҥэ үбүнэн-харчынан өйөбүлэ суох, этэргэ дылы, ханна да ырааппаккын, суолу өтүппэккин. Манна өрөспүүбүлүкэ салалтата болҕомтотун уурара наадалаах.

Саха дьоно, барыбыт ыра санаатынан үллэр үйэбитигэр көҥүл тустууга аатырбыт бөҕөстөрбүт Роман Дмитриев, Павел Пинигин уонна Александр Иванов ситиһиилэрин хатылыыр өссө биир тустуугу көрүү буолар. Айаал Лазаревпыт ити баҕабытын толордор ханнык.

Улахан айылҕалаах Саха театрын норуодунай артыыһа Герасим Васильев-Дьарааһын Айаалы спортсмен быһыытынан бүтэрэр эрдэтин, 2020 сылга буолуохтаах Токиоҕа ыытыллар олимпийскай оонньууларга ситиһиилэниэҕин туһунан эппитин кинигэ сүрэхтэниитигэр Миитэрэй Наумов аҕынна. Ытыктыыр артыыспыт этиитэ туоллар ханнык.

Олимп чыпчаалын дабайарга бөҕөспүт бэлэм. Эт-сиин, өй-санаа өттүнэн ситтэ-хотто, утарылаһааччыларын үөрэттэ. Доруобуйата эрэ этэҥҥэ буолуон наада. Айаал ситиһиилэригэр тирэх буолбут дьонунан, тренердэрин таһынан быраас Михаил Томскай уонна өрөспүүбүлүкэҕэ көҥүл тустууга федерация салайааччыта Семен Березин буолалларын бэлиэтиир наадалаах дии саныыбын.

Хара   үлэҕэ  эриллэн

Ааҕааччым, биллэр спортсмеммыт оҕо сааһын, чугас дьонун туһунан билэр-көрөр баҕалаах буолуохтааххын. Айаал Анна уонна Петр Лазаревтар дьиэ кэргэттэригэр иккис оҕонон күн сирин  көрбүтэ. Киинэ түспүт сирэ — Амма. Бииргэ төрөөбүт үһүөлэр, убайдаах уонна балтылаах. Убайа Ньургун Петрович — математическай наука доктора.

Айаал алтыс кылааска үөрэнэ киирэригэр Лааһараптар дьиэ кэргэттэрэ Дьокуускайга көһөн киирбиттэрэ. Ньургуннаах Айаалы аҕалара Петр Васильевич хара үлэттэн араарбатаҕа. Хас сайын ахсын Амма Абаҕатыгар оттото ыытара. Айаал алтыс кылаастан оскуоланы бүтэриэр диэри, устудьуоннуу да сылдьан, улахан дьону кытта тэбис-тэҥҥэ күөх быйаҥы сомсоро. От үлэтэ кинини тулуурдаах, дьулуурдаах, дьүккүөрдээх буоларга ииппитэ саарбаҕа суох.

Көҥүл тустууга интэриэс киниэхэ аҕалаах убайыттан бэриллибитэ. Петр Васильевич уонна Ньургун Петрович көҥүл тустуунан дьарыктаммыттара. Ньургун Петрович — көҥүл тустууга маастарга кандидат.

«Сила есть, ума не надо» диэн этии Айаал Лазаревка ханан да сөп түбэспэтин туһунан кинигэ сүрэхтэниитигэр да этэн аһардылар. «Киһи өйө — тылыгар» диэн мээнэҕэ эппэттэр. Тэрээһиҥҥэ бөҕөспүт мустубут дьон иннигэр этиитэ да итини туоһулаата. Саныыр санаатын сааһылаан, лоп-бааччытык этэр-тыынар эбит. Айаал хайа баҕарар салайааччы да, политик да буолар кыахтааҕын туһунан тыл этээччилэр бэлиэтээтилэр.

* * *

Тыл — ох. «Айаал Лазарев: Азия континенын дуолан бухатыыра» диэн кинигэҕэ киирбит баҕа санаалар биллэр бөҕөспүтүгэр чыпчааллары дабайарыгар өрө анньар күүһүнэн буолуохтуннар диэн санаанан суруйуубун түмүктүүбүн.