Дьокуускайга бэлисипиэтинэн сылдьарга усулуобуйа хаһан баар буолуой?

Сайын ахсын куорат иһигэр бэлисипиэтинэн сылдьар ыччат уонна оҕо аймах элбиир, ону тэҥэ араас мааркалаах массыыналар ахсааннара биллибэт буола элбииллэр.

Үрдүкү былааска

Былырыын Россия Тырааныспарга министиэристибэтэ регионнарынан бэлисипиэтинэн айан инфраструктуратын сайыннарыыга бырайыак быһыытынан этии киллэрбитэ. Биэдэмистибэ бырайыакка бэлисипиэтинэн айан маршруттарын хас да көрүҥҥэ араарбыта, манна киирэллэр куорат, оройуон иһинээҕи уонна муниципальнай суоллар. Бырайыагынан анал бэлисипиэт суолун  кэтитэ массыына сылдьар суолун устун нэһилиэнньэлээх пууннарга 1,5 миэтэрэттэн кырата суох, оттон киһи хаамар тротуар суолларын  кытта иккиэннэрэ 4,5 миэтэрэ, ол аата 1,3 миэтэрэттэн кырата суох буолуохтаахтар. Санатар буоллахха, анал бэлисипиэт суола 2016 с. олунньу 1 күнүгэр ылыллыбыт национальнай стандартка (ГОСТ) эппиэттиэхтээх. Бигэргэммит судаарыстыбаннай стандарт быһыытынан массыына уонна бэлисипиэт  суоллара  арахсар балаһатын  кэтитэ 1 миэтэрэттэн кырата суох буолуохтаах.

Бэлиэтээн эттэххэ

Быйыл сыл саҕаланыытыгар «Биир ньыгыл Россия» депутата Виталий Милонов саахалга түбэһии ахсаанын аҕыйатар сыалтан 14-тэн үөһэ саастаах бэлисипиэттээх дьон судаарыстыбаннай уонна муниципальнай өҥөлөр порталларыгар регистрацияны ааһалларыгар эбэһээтэлистибэни олохтуурга этии киллэрбитэ. Маны таһынан кини хас биирдии бэлисипиэттээх киһи суол быраа­былатын билиигэ электроннай тест туттарыахтааҕын туһунан көҕүлээһини оҥорбута.

Саха сирин киин куоратыгар балаһыанньа хайдаҕый?

Дьокуускай куорат олохсуйбут сирэ устатынан кылгас, ол иһин ыччат, оҕо аймах сайынын бэлисипиэтинэн сылдьалларыгар олус табыгастаах, ол эрэн билигин куорат иһигэр усулуобуйа да, суолга анал балаһа да суох. Итини таһынан  массыына ахсаана өрөспүүбүлүкэ  үрдүнэн намтаабат, хата, сыл ахсын элбии, улаата турар.  Куорат иһигэр, биллэн турар, суолу барытын асфаллыыр соругу ситиһии билигин кыаллыбат, бюджекка көрүллэр үп да аҕыйах, аны туран биир кэм баар буолбат. Быыл, буор өрүкүйэр, кумах кутуллубут суоллара  киин куорат  кытыытын эргин билигин да элбэхтэр, онон киһи доруобуйатыгар буортулаах эттиктэр куорат салгыныгар күнүһүн, түүнүн тохтобула суох көтүүлэрэ, биллэн турар, дьоҥҥо куһаҕаннык дьайар. Маннык услуобуйаҕа, мин санаабар, куо­рат иһигэр сайыҥҥы өттүгэр бастакы уочарат бэлисипиэт инфраструктуратын сайыннарыы Дьокуускай мэриятыгар суолталаах сорук буолуохтаах. Сорук сүрүн сыала киһини барытын бэлисипиэккэ олордуу буолбатах, билигин үксүгэр куорат иһинэн үлэлиир эдэр уонна орто саастаах нэһилиэнньэ үлэлэригэр бэлисипиэтинэн, сатыы сылдьыахтарын сөп диэн этиини киллэрии буолар.

Кэтээн да көрдөххө, сайынын уоппуската суох үлэлиир дьон тимир аты сүрүн тырааныспарынан талан сылдьыылара элбии турар. Атын регионнарга маны өйдөөн, былаас уорганнара дьон санаатын түмэн уонна учуоттаан велодорожкалары киллэрэллэр, велопарковкалары тэрийэллэр уонна уларсык  ылыыга  эргиэн кыра тэрилтэлэрин ахсаанын элбэтэллэр. Холобура, Дьокуускай куорат иһигэр 2ГИС.ru мобильнай сыһыарыы нөҥүө киһи бэлисипиэ­ти уларсар 12 тэрилтэни булан таһаарар, олор истэригэр  куорат киинигэр UrbanBike, CityRider, VeloBikeCenter, BikeLike, Easyride, Велопрокат 100 уо.д.а. бааллар. Бу курдук бэлисипиэккэ наадыйыы баар буоллаҕына, араас баҕалаах клиеннэр элбэхтэрэ көстөр. Билигин дьыалабыай таҥастаах бэлисипиэтинэн сылдьар киһини көрдөххө, киһи соһуйбат. Оҕо оонньууруттан бэлисипиэт уонна самокат улахан киһи тырааныспарыгар (тимир атыгар) кубулуйдулар, бу ырыынак структуратын уларыйыыта эрэ буолбатах, ол иһигэр култуу­ра эйгэтигэр улахан хамсааһын тахсыыта.

Куорат мэриятыгар бу сыалтан бэлисипиэт анал суолларын ситимин сайыннарыыны уонна олоххо киллэриини толкуйдууллар, бырайыак оҥороллор. Ол эрэн суол оҥорооччулар урукку технологияларынан толкуйдаан, анал бэлисипиэт суолларын сөптөөхтүк, барыларыгар туһалаах гына оҥорору ситэ үөрэтэ иликтэр. Мэрия иһитиннэрбитинэн, бэлисипиэт суолларын оҥорууга оробуочай хамыыһыйаҕа араас техника бөлөхтөрүттэн бэрэстэбиитэллэр суохтарын бэлиэтииллэр. Онон куорат киинигэр бэлисипиэт анал суолун ситимин сайыннарарга бэйэҥ кылааккын киллэрэр баҕалаах буоллаххына мэрияҕа тиийэн ыйыталаһыаххын сөп.

Итини таһынан, Россия араас экспердэрэ этэллэринэн, бэлисипиэт култууратын сайыннарыыга климат, анал суоллар суохтара харгыстары үөскэппэт, манна бэлисипиэти харайар уонна уурар сир суоҕа кытта учуоттанар. Холобура, тэрилтэлэргэ, уопсас­тыбаннай сирдэргэ сөптөөх бэлисипиэт парковкалара, харайар, уурар сирдэрэ баар буоллаҕына, уулуссаларга бэлисипиэт ахсаана элбиэн сөптөөҕүн бэлиэтииллэр.

Тротуарынан хатааһылыыр бэлисипиэттээх дьон суол быраа­былатын кэһэллэр. Ол иһин тротуарга бэлисипиэти тэбээччи РФ КоАП 2 ыст. 12.29 пуунунан сэрэтии ылар, биитэр 800 солк. ыстарааптанар. Итирик туруктаах суол быраабылатын кэһии түмүгэр ыстараап кээмэйэ 1000 солкуобайтан 1500 солк. диэри үрдүүр.

Тас дойдулары кытта тэҥнээтэххэ

Аҥардас Токиоҕа 100 киһиттэн 74-гэр бэлисипиэт баар буолар, бу иһигэр уларсык ылыы буолбатах, бэйэ атыыласпыта ааҕыллар.

Россия үрдүнэн 2018 сылга бэлисипиэтинэн сылдьар киһи суол саахалыгар түбэһиитэ 1115 тэҥнэһэн, иннинээҕи сылтан 6,1% үрдээбит.

Манна эбии суолга эчэйии тахсара эмиэ учуоттанара тоҕоостоох. Бэлисипиэтинэн аварияҕа түбэһии ахсаана элбии турар, ол иһигэр тротуарга кытта араас түбэлтэ тахсар. Бэлисипиэттээх киһи саахалга түбэһэн эчэйии­тэ эмиэ аварияҕа тэҥнэнэр. Массыынаҕа киирэн биэримээри бэлисипиэттээх дьон тротуарынан сылдьаллар, бу, дьиҥэр, суол быраабылатын кэһиигэ киирсэр уонна 800 солк. тиийэ ыстараабынан күөмчүлэнэр.

Холобур, Даниятааҕы  Копенгаген куоракка араас салаалаах,  бэлисипиэт суолун ситимин оҥорбуттар, ону таһынан анал светофордары туруорбуттар. Манна бэлиэтээн эттэххэ, суоппардарга экономика өттүнэн харгыстары үөскэппиттэр, ол иһин массыына атыылаһааччылар уонна илдьэ сылдьааччылар баай дьон ахсааныгар киирсэллэр. Биир массыынаны атыылаһарга нолуога сыанатыттан 200% диэ­ри тиийэр. Босхо массыына туруо­рар сирдэрэ суоҕун кэриэтэ буолбут, барыта харчылаах. Данияҕа бэлисипиэт тэбээччи уонна массыына суоппара кырата суох тэҥ бырааптаахтар. Эбиитин суоппар бэлисипиэккэ олорооччуга суолу туораан биэриэхтээх.

* * *

Ыстатыйаны түмүктүүр буол­лахха, бэлисипиэтинэн сылдьыы доруобуйаҕа туһалааҕын үрдүнэн, куорат иһигэр массыына ахсаана аҕыйыа, быыл, быыхалап гааһын таһыма намтыа этэ. Норуокка этиллибиттии “Геликтан великка көһүү” көдьүүһэ улахан уонна экология­быт туруктаах буолуо. Саха сиригэр бэлисипиэти тарҕатыыны сайыннарар сыалтан “MyTona” хампаанньа үлэһиттэригэр бэлисипиэт атыылаһарга сыана аҥаарын көмө харчы көрөр. Онон инникитин Дьокуускай куоракка эрэ буолбакка, Саха сиригэр бу өрүттэринэн уонна бэлисипиэт ситимин сайыннарыы туһунан бары толкуйдуур туһааннаах бириэмэбит кэллэ.

Василий ПРОКОПЬЕВ