“Артыыһы олимпийскай чемпиоҥҥа холоон бэлэмниэххэ”

Тэрээһин бэрэссэдээтэлэ, Ил Түмэн наукаҕа, үөрэххэ, култуураҕа, сонуну тарҕатар сириэстибэлэргэ уонна общественнай тэрилтэлэр дьыалаларыгар сис кэмитиэтин салайааччыта Антонина Григорьева бэлиэтээбитинэн, норуот үйэлэргэ муспут уус-уран баайа бүтүн дойду сайдыытыгар оруола улаатта. “Онон Арассыыйа норуоттарын национальнай бэйэни билиниилэригэр, көлүөнэлэр ситимнэрин быстыспат ситимин үөскэтиигэ, историяны билиигэ норуот уус-уран айымньытын харыстыыр сорук турда”, — диэн тоһоҕолоон эттэ.

Култуура миниистирин солбуйааччы Николай Макаров норуот уус-уран айымньытын билиҥҥи туругун иһитиннэрдэ. Ол курдук, Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр 2017 сыл тохсунньу 1 күнүгэр дылы 485 култуурунай-сынньанар тэрилтэ баара биллэр. Муниципалитеттарга 7557 араас хайысхалаах кулууп түмсүүтэ үлэлиир. Онтон 1876 – оҕоҕо аналлаах, 1577 – ыччакка. Ол аата биир тэрилтэ иһинэн ортотунан 15 оннук түмсүү баар. Онно 123436 киһи дьарыктанар.
Миниистир солбуйааччыта бэлиэтээбитинэн, бүтүн өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн баар култуурунай сынньалаҥ тэрилтэлэригэр уопсайа 1273 специалист үлэлиир. “Онтон 90 киһи профильнай хоровой үөрэхтээх, 327 норуот кэлэктиибиттэн үрдүк үөрэхтээҕэ — 119 киһи, орто анал идэлээх — 123. Абый, Алдан, Анаабыр, Аллайыаха, Булуҥ, Үөһээ Бүлүү, Эдьигээн, Ленскэй, Муома, Нерюнгри, Өймөкөөн, Орто Халыма улуустарыгар хоровой үөрэхтээх идэлээх киһи суох. Маны таһынан, сорох оройуоннарга хоровой-дирижер үөрэхтээх үлэһит тиийбэт. Итиэннэ үгүс тэрилтэлэргэ анал үөрэҕэ суох дьон үлэлии-хамсыы сылдьар”, — диэн Николай Афанасьевич эттэ.
Норуот депутата Петр Ам­мосов: «Кэлиҥҥи кэмҥэ өрөспүүбүлүкэттэн Арассыыйа таһымнаах биир да артыыс, кэлэктиип да баарын билбэппин. Онон бастаан утаа анал үөрэхтээх дьону бэлэмниэххэ”, — диэн этии киллэрдэ.
Николай Макаров: «Сыал-сорук туруоран, бизнес-бырайыак оҥорор былаан баар. Артыыһы олимпийскай чемпиоҥҥа холоон бэлэмниэх тустаахпыт», — диэн хоруйдаата.
«Биитэр биир эмэ талааннаах артыыһы баай дуу, бизнесмен дуу киһиэхэ сыһыаран кэбистэххэ тахсыылаах буолаарай? Маннык уопут атын регионнарга хото көстөр», — диэн Петр Аммосов салгыы бэйэтин санаатын үллэһиннэ.

____________________________

Норуот култуурунай нэһилиэстибэтигэр, холобур, фольклор көрүҥэ бүтүннүүтэ, мөлүйүөҥҥэ тиийбэт ахсааннаах омук тыла, араас үгэстэр, абыычайдар, ырыа-тойук, үҥкүү-битии, сиэр-туом, норуот эмчиттэрэ, отоһуттара, омук аһа-үөлэ, таҥаһа-саба, дьиэтэ-уота уо.д.а. айымньы араас көрүҥэ барыта киирэр. Итиэннэ маны барытын иҥэрэн илдьэ сылдьар биирдиилээн дьон, түмсүүлэр эмиэ киирсэллэр.
Алтай Өрөспүүбүлүкэтэ, Карелия уонна ыаллыы сытар СНГ дойдулара маннык систиэмэни туһаммыттара ырааппыт.

_____________________________

«Өрөспүүбүлүкэтээҕи норуот айымньыта уонна социальнай-култуурунай технологиялар” тэрилтэ дириэктэрэ Сергей Семенов норуот уус-уран айымньытын сайдар суолларын ыйда. Кини этэринэн: «2017 с. норуот айымньытын модельнай стандарта бэлэм буолла. Итиэннэ норуот уһуйааччыта (наставник) диэн балаһыанньа оҥоһулла сылдьар. Тэрилтэ култуура дьиэлэрин, норуот тыйаатырын уо.д.а боломуочуйаларын сөптөөхтүк тыырыы боппуруоһугар хото үлэлиир”.

Антонина Григорьева манна чопчу сыыппаралары ирдээтэ. «Сайдыы таһымын, үлэ хайдах баран иһэр динамикатын сөпкө сыаналыырбытыгар ол олус наадалаах», — диэн чопчулаата.
Норуот депутата Алексей Еремеев муниципалитеттартан кулууптары, култуура дьиэлэрин боломуочуйатын ылан кэбистэххэ, олохтоох тэриллии бас билиитигэр кылабыыһа уонна бөх тоҕор сыбаалка эрэ хаалыыһы диэн тус санаатын эттэ. «Биллэн турар, кулууп-кулууп араастаах. Сорохтор чахчы кыһаллан, баардарын-суохтарын ууран үлэлииллэр. Сорох тэрилтэ кыһыннары-сайыннары сабыылаах турар, этэргэ дылы, бырабыыталыстыба отчуотугар эбэтэр улахан бэлиэ түгэҥҥэ эрэ аана тэлэллэр. Онон маны эмиэ учуокка ылар наада», — диэтэ.
А.Е. Кулаковскай аатынан норуоттар доҕордоһууларын дьиэтин иһинэн үлэлиир Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуоттарын нэһилиэстибэтин киинин дириэктэрэ Агафья Захарова: “Култуура министиэристибэтэ бастакы уочарат норуот айымньытын харыстааһын, үйэтитии стратегиятын оҥоруох тустаах”, — диэн дакылаатын саҕалаата. Кини этэринэн, Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр норуот айымньытын баайын бары көрүҥэ инвентаризацияланыахтаах. ЮНЕСКО ыйбыт чопчу көрүҥнэринэн наарданан реестргэ киириэхтээх. «Оччоҕо эрэ култуурунай нэһилиэстибэбитин ким да былдьаһар, тыытар кыаҕа суох буолар. Оннук эрэ гынаммыт, кэлэр көлүөнэҕэ норуоппут баайын чөл тиэрдэр кыахтаахпыт“, — диэн бэлиэтээтэ.
Мунньахтааччылар бу этиини биир киһи курдук өйөөтүлэр.

Агафья Еремеевна: “Биһиги тэрилтэбит, билиҥҥи туругунан, чуолаан сахалар эрэ култуураларын сүрүн улахан нэһилиэстибэтин испииһэккэ тистэ. Үлэһит киһи тиийбэт буолан, өрөспүүбүлүкэ аҕыйах ахсааннаах норуоттарын нэһилиэстибэтин реестергэ киллэрэ иликпит”, — диэн үлэтин сүрүн түһүмэхтэрин билиһиннэрдэ.
А.Е. Кулаковскай аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтин иһинэн үлэлиир Култуурунай нэһилиэстибэни чинчийиигэ уонна тарҕатыыга «Симэх» киин үлэһитэ, эксперт Ариан Ермолаев Агафья Захарова этиитин өйөөн туран, салгыы норуот баайын көмүскүүр, чааһынай бас билиигэ биэрбэт, уҥа-хаҥас ыскайдаабат туһуттан мораторий биллэрэн, култуура министиэристибэтэ экспердэр сэбиэттэрин кытта ыкса ситимнээхтик үлэлэһэрэ билиҥҥи кэмҥэ тыын суолталанна диэн эттэ. Манна юридическай өттүн, докумуон үлэтин уо.д.а. чопчулаан, биэдэмистибэлэр үлэлэрин торумнаан, ситимнээх үлэни күүһүрдэргэ диэн этии киллэрдэ. «Мамонт фаунатын, саха этэрбэһин, араас үгэстэрбитин, онтон да атыны үчүгэйдик үөрэтэн, бэйэбит бас билиибитигэр ыларбыт наада», — диэн холобурдаата.
«Сертификааттааһын, быраабы көмүскүүр эйгэ өттүн күүһүрдэр үлэни манна сыһыаннаах тэрилтэлэри түмэн, сүбэни холбоон үлэлэтии ирдэнэр. Сынньалаҥ кииннэрин үлэтин боломуочуйаларын чопчулуохпут, тэрилтэ үлэһиттэрэ идэлээх буолууларын боппуруоһун Култуура министиэристибэтэ быһаарыа. Оттон норуот ураты баайын харыстыыр, үйэтитэр туһугар үлэни хайаан да ыытыахпыт. Култуурунай нэһилиэстибэ туһунан сокуон барылын киллэриэхпит”, — диэн Антонина Григорьева тэрээһини түмүктээтэ.

Ирина Ханды.