Капитальнай өрөмүөн уустук өрүттэрэ

Элбэх кыбартыыралаах дьиэлэргэ капитальнай өрөмүөн хаамыытын туһунан ОДьКХ уонна энергетика миниистирэ Дмит­рий Садовников иһитиннэрии оҥордо.

Үбүлээһин тиийбэт

Миниистир дакылаатыттан түмүк оҥордоххо, былааҥҥа киирбит дьиэлэри кэмигэр өрөмүөннүүргэ үп тиийбэт, ол кыһалҕаттан тахсар биир суолунан элбэх кыбартыыралаах мас дьиэлэри бырагырааматтан таһаарыахха сөбүн ыйаллар. Элбэх кыбартыыралаах дьиэлэр капитальнай өрөмүөннэрин фондатын үлэтин хаамыытын уонна былаанын сыыппаранан көрдөрөр буоллахха маннык: 2013 сыллаахха регионнааҕы капитальнай өрөмүөн бырагырааматын оҥороллоругар 6885 элбэх кыбартыыралаах дьиэни киллэрбиттэр, ол иһигэр 4339 мас дьиэлэри. Ол гынан баран, 2,5 тыһ. хаарбах уонна саахалланар туруктаах дьиэлэри бырагырааматтан таһаарбыттарын түмүгэр, 4336 элбэх кыбартыыралаах дьиэ хаалбыт, ол иһигэр 1829 мас дьиэ.  Бырагыраама 2043 сылга диэри үлэлиирэ былааннанар. Үс сыл устата бырагыраама 16% эрэ олоххо киирбит, ол эбэтэр 2 млрд суумаҕа 679 дьиэ өрөмүөннэммит.

Нэһилиэнньэ иэһэ улаатар

Бырагыраама тоҕо бытааннык киирэрий? Биир сүрүн биричиинэнэн үбүлээһин тиийбэтэ буолар. Дмитрий Садовников эппитинэн, судаарыстыбаннай бюджеттан үбү көрүү сылын аайы кыччаан иһэр, холобур, 2019 сылга 227 мөл. солк. көрбүттэр. Ол иһин олохтоох бюджеттан булгуччулаах эбии үбүлээһин кээмэйин көрбүттэр. Дьиэ капитальнай өрөмүөнүн бырагыраамата үс источниктан үбүлэнэр – өрөспүүбүлүкэ бюджетыттан, олохтоох салайыныы бюджетыттан уонна кыбартыыраны бас билээччи төлөбүрүттэн.

2019 сыллаах былаан ту­һунан бу курдук эттилэр. 826 элбэх кыбартыыралаах дьиэни өрөмүөннүөхтээхтэр, манна ааспыт сылларга ылыллыбыт былаанынан өрөмүөннэниэхтээх 320 дьиэ киирсэр. Бу дьиэлэри өрөмүөннүүргэ уопсайа 5,3 млрд солк. ирдэнэр эбит. Оттон билиҥҥитэ 1,2 млрд эрэ суума баара биллэр, 4 млрд солк. курдук тиийбэт. Ол баар үпкэ олоҕуран 241 дьиэ эрэ өрөмүөннэнэр туруктаах эбит.

Миниистир эппитинэн, кыбартыыралары бас билээччилэр усунуостарыгар улахан эрэли уурар  тоҕооһо суох. Бас билээччилэр кулун тутар 1 күнүнээҕи туругунан 477 мөл. суумаҕа иэстээхтэрэ биллэр. “Маннык улахан суумаҕа диэри иэстэнэр буоллахпытына, дьонтон усунуос улахан көмөлөөх буолбат, хаһан бу кыһалҕа быһаарыллыар диэри судаарыстыбаннай бюджеттан көрүллэр үп кээмэйин кыччатыа суохтаах этибит”, —  диэн Дмитрий Садовников санаатын эттэ.

Эбии үбүлээһин – муниципалларга ноҕурууска

Үөһэ этиллибитин курдук, үбүлээһин кээмэйин улаатыннарар туһуттан 2018 сыллаахха элбэх кыбартыыралаах дьиэлэри капитальнайдык өрөмүөннүүргэ олохтоох салайыныы бюджетыттан булгуччулаах эбии үбүлээһин пуунун киллэрбиттэр. Бу ирдэбил онто да суох инчэҕэй тирбэҕэ быстыбатынан тыыннаах олохтоох бюджекка улахан ноҕуруусканан буолбут. Миниистир дакылаатыттан биллибитинэн, 19 муниципальнай тэриллии эрэ бюджеттарыгар капитальнай өрөмүөҥҥэ эбии үбүлээһини көрбүттэр. Сунтаар, Өлөөн, Эдьигээн улуустара былааннаммыт сууманы 100%  көрбүттэр, атыттар кыралаан тыырбыттар.

“Төгүрүк остуолга” кыттыбыт Үөһээ Халыма Зырянка бөһүөлэгин баһылыга Сергей Долгов, Угольнинскай нэһилиэк баһылыга Любовь Шпарко, Үөһээ Халыма нэһилиэгин баһылыга Татьяна Макарова бюджеттарыгар капитальнай өрөмүөҥҥэ эбии үбүлээһини көрүү тоҕо кыаллыбатын этиннилэр. Холобур, Сергей Долгов иһитиннэрбитинэн, бөһүөлэккэ баар дьиэлэри өрөмүөннээһин сметатынан 18 мөл. солк. ирдэнэрэ биллибит. Өрөспүүбүлүкэ 10 мөл. солк. биэрэр, олохтоох бюджеттан 8 мөл. солк. ирдэнэр. “Бу сууманы хантан ылабын? Аны эбии үбүлээһини көрбөтөхпүнэ, сыллааҕы былааҥҥа киирбэккэ хаалабыт”, —  диир. Маныаха министиэристибэ уонна фонда үлэһиттэрэ илиилэрин эрэ нэлэтэн кэбистилэр. “Уураах ылыныллыбыта, ону хайдах да уларыппаппыт. Ирдэбили толорорго тиийэҕит”, —  диэн уопсай хардардылар.

СӨ элбэх кыбартыыралаах дьиэлэргэ капитальнай өрөмүөн фондатын генеральнай дириэктэрин эбээһинэһин толорооччу Алексей Лобов СӨ ОДьКХ уонна энергетикаҕа миниистирэ Дмитрий Садовников дакылаатыгар иһитиннэрбитин эбии тоһоҕолоон бэлиэтээтэ. “Бырагыраама соруктарын кэмигэр олоххо киллэрэргэ сылын аайы 2,7 млрд солк. наада, оттон судаарыстыбаннай бюджекка баара-суоҕа 250 мөл. солк. эрэ көрөллөр. Ол иһин өрөмүөннэниэхтээх дьиэлэр ахсааннара ардах кэнниттэн үүнэр тэллэй курдук элбээн иһэллэр, ону кытта үбүлээһин дефицитэ уонна бырагыраама кэмигэр туолбатын кыһалҕата улаатар”, —  диэн кини этэр.

Мас дьиэлэри өрөмүөннээһин ороскуоттаах

Депутаттар ыйытыылары биэрдилэр. Павел Ксенофонтов мас дьиэлэри бырагырааматтан таһаарар туһунан кэпсэтии бара сылдьыбытын санатта. Бу дьиэлэри өрөмүөннээн үйэлэрин уһатарга син биир үп ирдэнэр. Ону судаарыстыба бюджета уйунуон сөбүн туһунан этии киирэ сылдьыбыт. Биир элбэх кыбартыыралаах мас дьиэни өрөмүөннүүргэ 10 мөл. солк. ирдэнэр, оттон олохтоохтор сыллааҕы усунуостарын кээмэйэ 35 тыһ. солк. эрэ буолар. Онон мас дьиэлэри өрөмүөннээһин олус ночооттооҕунан биллибит. Ол курдук, муус устар 1 күнүгэр диэри дьиэ эргэриитин туһунан информацияны тустаах биэдэмистибэҕэ киллэриэхтээхтэр, ону кытта хаарбах уонна саахалланар туруктааҕынан билиниллибит дьиэлэри эмиэ. Ол дьиэлэр туруктара быһаа­рыллыбыттарын кэннэ, 30 күн иһигэр ОДьКХ министиэристибэтигэр киллэрэллэр. Билиҥҥитэ 16 муниципальнай тэриллииттэн эрэ маннык информация киирбит.

Депутат Виктор Федоров кыбартыыра олохтоохторо капитальнай өрөмүөнү оҥоруу туһунан быһаарыыга хайдах кыттыһалларын, толорооччулары хайдах талалларын ыйытта. Биэдэмистибэ исписэлииһэ эппитинэн, кыбартыыраны бас билээч­чилэр уопсай мунньахтарынан эбэтэр олохтоох бэйэни салайыныы быһаарыытынан өрөмүөн ыытыллар. Оҥоһуллубут үлэ дьиэ олохтоохторун бэрэстэбиитэлин кытта сөбүлэһиллиэхтээх.

“Төгүрүк остуол” түмүгүнэн СӨ бырабыыталыстыбатыгар, тустаах министиэристибэлэргэ, биэдэмистибэлэргэ үбүлээһин боппуруоһун көрөргө, олохтоох салайыныы уорганнарын, управалары кытта үлэни күүһүрдэргэ этии киирдэ. Тэрээһини салайан ыыппыт Ил Түмэн тутууга, ОДьКХ уонна энергетикаҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Яков Ефимов СӨ элбэх кыбартыыралаах дьиэлэргэ капитальнай өрөмүөн фондатын үлэтин парламент салгыы хонтуруоллуоҕун туһунан эттэ.

Сардаана КУЗЬМИНА