Максим Аммосов — ыччакка сырдык холобур

“Төгүрүк остуолу” Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэн иһинэн үлэлиир Ыччат палататын чилиэнэ Александра Семенова уонна СӨ гражданскай уопсастыба институттарын сайыннарыыга миниистирин маҥнайгы солбуйааччыта Савва Михайлов иилээн-саҕалаан ыыттылар. Кыттыылаахтар саха норуотун чулуу уолун, биллэр общественнай деятель Максим Аммосов үлэтин, олоҕун туһунан дакылааттары аахтылар. Итиэннэ мантан сиэттэрэн, олоххо көхтөөх ыччат оруолун үрдэтэргэ, өрөспүүбүлүкэ үлэтигэр кытыарарга кыах биэрии тула сэргэх кэпсэтии барда.

Савва Михайлов: «Аммосов би­лиҥҥи ыччакка идеал буолар», — диэн “төгүрүк остуолу” арыйда. “Санаан да көрүҥ: 20-чэлээх эдэркээн киһиэхэ судаа­рыстыбаннаһы тэрийии туһунан сүдү суолта­лаах толкуй киирбитэ киһини сөхтөрөр! Билиҥҥи ыччат кини сааһыгар ыал буолара да уустуктаах курдук”, — диэн мустубут ыччакка туһаайан, Савва Анатольевич бэлиэтээтэ.
Ол курдук, аан бастакынан «Көҥүл, кырдьык өрөгөйүн, норуот кэскилин туһугар» диэн дакылаатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет М.К. Аммосов мусуойун научнай үлэһитэ Станислав Дьяконов саха чулуу уола Махсыым Омуоһап олоҕун кэрчиктэрин сиһилии сырдатта. «Чаҕылхай Максим диэн дэлэҕэ этиэхтэрэ дуо! Кини суруйбут үлэлэрэ билиҥҥи да кэмҥэ сөп түбэһэр, суолталара сүппэт», — диэн кини тоһоҕолоон эттэ. Үгүс истээччи бу дакылаат биллэр политик олоҕун кэрдиис кэмнэрин арылыччы көрдөрдө диэн биһирээтэ.
Максим Аммосов суолун батыһан, билиҥҥи ыччат, уопсастыбаннас хомсомуол үрдүк аатыгар сүгүрүйэр, бу хамсааһын ыччаты түмэр идеологиятын би­һи­риир, олоҕор сирдэтэр. Ил Тү­мэн Ыччат парламенын чилиэнэ, Саха сиринээҕи РФКП рескомун чилиэнэ Иннокентий Именев хомсомуол урукку, билиҥҥи уонна кэлэр кэскилин, өрөспүүбүлүкэҕэ ыытар үлэтин туһунан дакылаатыгар сиһилии билиһиннэрдэ. «Хомсомуол оччолорго суолтата улахан этэ. Ыччаты түмэр, биир санаалыыр аналлааҕа. СССР-ка уон мөлүйүөнтэн тахса хомсомуол ыччат баара, дойду олоҕор быһаччы кыттыыны ылара. Сэрии кэнниттэн саҥа олоҕу тутарга, дойду экономикатыгар, бырамыысыланнаска, улахан объектары тутууга дьайыыта улахан этэ.

__________________________________________

Ыспыраапка
2017 сыл Саха Өрөс­пүүбүлүкэтигэр Ил Дархан Егор Борисов ыйааҕынан Ыччат сылынан биллэриллибитэ. Маны таһынан, саха бастакы бэрэсидьиэнэ Михаил Николаев 80 сааһын туолар өрөгөйдөөх күнүгэр сыһыаран, итиэннэ Нам улууһугар уонна Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай уни­вер­ситекка Максим Кирович Аммосов сылынан биллэриллибитэ. Сыл устата бу бэлиэ дааталарга анаан өрөспүүбүлүкэҕэ араас хабааннаах тэрээһин буолла.
«Ыччат — Саха Өрөспүүбү­лүкэтин социальнай-эконо­ми­ческай сайдыы­тыгар оруо­ла» диэн форум эмиэ бу бэ­лиэ датаҕа сыһыарыллан ыытылынна. Форум сүрүн сыала ыччат өрөспүүбүлүкэ оло­ҕун-дьаһаҕын суолталаах боппуруостарыгар, кыһал­ҕаларыгар хото кыттыытын, үлэлэһэр баҕатын көбүтүү буолар.

__________________________________________

Билиҥҥи туругунан Саха сирин үрдүнэн Нам, Бүлүү, Горнай, Нерюнгри, Мирнэй, Өлүөхүмэ, Чурапчы оройуоннарыгар уонна Дьокуускайга хомсомуол тэрилтэлэрэ ситиһиилээхтик үлэлииллэр. Ыччаты иитэр-үөрэтэр үлэҕэ хото кыттабыт. Сылын аайы араас хабааннаах тэрээһини ыытабыт. Пионерскай тэрилтэ үлэтин сөргүтүү биир туспа сорукпут буолар. Бу оҕону дойдуну таптыырга, киэн туттарга, уопсастыбаннас олоҕор сыһыарарга, түмэргэ суолтата улахан. Өрөспүүбүлүкэҕэ уопсайа 1500 уол-кыыс пионер кэккэтигэр баар. Максим Аммосов ыйбыт суолун салгыыр, сайыннарар баҕалаахпыт», — диэн эдэр хомуньуус дакылаатын түмүктээтэ.

Нам Хатырыгыттан М.К. Аммосов аатынан оскуола 11 кылааһын үөрэнээччитэ Олег Николаев “Максим Аммосов аатын үйэтитии” диэн дакылаатыгар оскуола ыытар политикатын, сүрүн соруктарын билиһиннэрдэ. «Сындыыс» диэн хайыһар десана 2007 сыллаахха оскуолабыт дириэктэрэ Иван Попов көҕүлээһининэн тэриллибитэ. Биһиги сыл аайы ыаллыы сытар нэһилиэктэргэ, улуустарга тиийэн, бэйэбит саастыылаахтарбытын көрсөн, Максим Аммосов олоҕун, үлэтин, Сахабыт сиригэр өҥөтүн кэпсиибит, сырдатабыт. Маны таһынан, “төгүрүк остуол”, күрэхтэһии, кэмпириэнсийэ уо.д.а. ыытабыт. Бары өттүнэн сайдыылаах, олоххо тардыһыылаах, көхтөөх позициялаах ыччаты иитии — биһиги оскуолабыт кэнсиэпсийэтэ буолар», — диэн Олег Николаев киэн тутта дакылаатын ситэрдэ.
Маны сэргэ, Хатырык оскуо­лата «Махсыым инники кэскиллэрэ» диэн оҕо тэрилтэтин үлэлэппит. Тэрилтэ саха интеллигенциятын биир чулуу бэрэстэбиитэлэ Исидор Барахов төрөөбүт дойдутугар Үөһээ Бүлүү Харбалааҕар тиийэн, оскуоланы уонна нэһилиэги кытта дуогабар түһэрсибит. Ол курдук, сетевой оскуоланы тэрийии, десант ыырын кэҥэтии, Максим Аммосов сырыытынан Бишкек, Астана маршруту арыйыы уонна сайыҥҥы лааҕыры үлэлэтии саха чаҕылхай дьонун аатын үйэтитиигэ үтүө хардыы буолуо диэн оскуола ыччата эрэнэр.
Хатырык нэһилиэгин «Махсыым ыччаттара» ыччат тэрилтэтин бэрэссэдээтэлэ Игорь Слепцов дакылаата тыа сиригэр ыччаты тардыыны кытта быһаччы сибээстээх. Тыаҕа эдэр киһини тардарга, дьарыктаах буолууну тэрийии туһунан бэйэтин көрүүтүн иһитиннэрдэ: «Мин санаабар, эдэр киһи дойдутугар, нэһилиэгэр үлэлии хааларын туһугар тыа олоҕун идеализациялыыр үлэни күүһүрдүөххэ наада. Иһитиннэрэр-биллэрэр эйгэ нөҥүө дэриэбинэ олоҕун-дьаһаҕын, дьонун-сэргэтин үтүө өттүнэн хото көрдөрүөх, кэпсиэх тустаахпыт. Оччоҕо эрэ нэһилиэги тупсарар, сайыннарар баҕаны ыччакка иитиэхтиир кыахтаахпыт».

__________________________________________

Ил Дархан Егор Борисов судаарыстыбаннай сулуус­паҕа үлэлиир ыччакка туһаайан эппит тыла:
«Бэйэҕит эрэ туһунан санаатаххытына, тус карье­ра­ҕытыгар эрэ болҕомто уурдаххытына, эһиги үгүһү си­тиспэккит. Бастатан туран, норуоккут, өрөспүү­бү­лүкэҕит туһунан толкуйдааҥ. Оччоҕо эрэ үлэҕит тү­мүк­­тээх, суолталаах буолуоҕа».

__________________________________________

«Махсыым ыччаттара» тэрилтэ нэһилиэгин кыр­дьаҕас­тарыгар көмөлөһөр. “Олбуор ыраас­тааһыныгар, муус-мас таһыытыгар уо.д.а көмө оҥоро­бут. Кырдьаҕас киһиэхэ болҕомто тиийбэт. Кыра да буоллар көмө, үтүө тыл санааларын көтөҕөр, сэргэхситэр“, — диир ыччат салайааччыта.

Игорь Слепцов тыа ыччатын кэмпириэнсийэтин тэрийэр буоллар, муҥкук ыччат санаатын этинэ үөрэнэригэр, салгыы сайдарыгар төһүү күүс буолуо этэ диэн этии киллэрдэ. «Холобур, нэһилиэк ыччата ол-бу кэнсиэр тэрийиитигэр, араас тэрээһин үлэтигэр кыттыыны ылар. Ол гынан баран хайдах гынан салгыы үлэлиэн, олохтоох дьаһалта үлэтигэр быһаччы сыстыан билбэт. Ол иһин маннык кэмпириэнсийэ түмүгүнэн кинигэ тахсара буоллар, тыа ыччатыгар сүбэлиир анал босуобуйаҕа тэҥнээх таһаарыы буолуо этэ», — диэн баҕа санаатын эттэ.
Бэрэссэдээтэл Савва Михайлов “төгүрүк остуолга” дакылааттары истэн баран, эбии десаннары тэрийэн үлэлэтэргэ, ыырын кэҥэтэргэ, Максим Аммосовка аналлаах кэмпириэнсийэ статуһун аан дойду таһымыгар таһаарарга, тыа ыччатын имиджин салгыы тупсарарга, М.К. Аммосов мусуойугар тиийэргэ тоҕоостоох маршруту үлэлэтэргэ, көҕүлүүргэ диэн түмүктээтэ.
Сахабыт сирин чулуу дьонун өрө тутарбыт, холобур оҥос­торбут, киэн туттарбыт үүнэр көлүөнэни иитиигэ олук буолара саарбахтаммат. Максим Аммосов курдук саха судаарыстыбаннаһын тэрийбит, саха норуота хайдах хайысханан салаллан барыахтааҕын ымпыгар-чымпыгар дылы үөрэппит, олоҕун толук уурбут киһини хас биирдии саха билиэхтээх. Өрөспүүбүлүкэ маннык тэрээһини ыытара өйбүтүн-санаабытын түмэргэ, норуот быһыытынан уратыбытын өйдүүргэ, бэйэ бодотун тардынарга улахан оруоллаах.

Ирина Ханды.