Тобохтору харайыыга улахан уларыйыы кэтэһэр

Нэһилиэктэр өмүттэн хаалбаттарын туһугар сырдатар тэрээһиннэри ыытар кэрэхсэбиллээх

Хоруйдааҕар ыйытыылар элбэхтэр

Билигин өрөспүүбүлүкэ иннигэр тустаах оператордары анаан, үлэни 2019 сылтан саҕалыыр, оттон өрөспүүбүлүкэ парламеныгар “Оҥорон таһаарыы тобохторун уонна туттуу туһунан” РФ сокуонун олоххо киллэрии хаамыытын салайар сорук турар. Ол инниттэн бу уларыйыы үрдүкү трибунаттан иһитиннэриинэн эрэ муҥурдаммакка, нэһилиэнньэҕэ миэстэтигэр өйдөтүү үлэтин ыытыы ирдэнэр.

Уус Алдан улууһун Боро­ҕону­гар Ил Түмэн сир сыһыан­наһыыларыгар, айылҕа ресурсала­рыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтэ уонна улуус депутаттарын Сэбиэтэ үөһэ этиллибит сокуон олоххо киириитин туһунан “төгүрүк остуол” тэрийэн ыыттылар. Тэрээһин киэҥ далааһыннаах буолла. Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччыта Анатолий Добрянцев, сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев, норуот депутаттара, ОДьКХ, Айылҕа харыстабылын министиэристибэлэрин, Росприроднадзор управлениетын бэрэстэбиитэллэрэ, Уус Алдан нэһилиэгин баһылыктара кытыннылар.

Сокуон ис хоһоонун Анатолий Добрянцев, сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев уонна ОДьКХ министиэристибэтин департаменын салайааччытын солбуйааччы Мария Прокопьева билиһиннэрдилэр.

Сокуон ис  хоһооно

Федеральнай сокуоҥҥа киирбит уларыйыынан коммунальнай тобохтору кытары үлэ саҥа тиһигэ үлэлиэхтээх. Полигоннарга, ол эбэтэр сыбаалкаларга бөҕү-саҕы мунньуу тиһигин төрдүттэн уларытар, туһаҕа тахсыан сөп бөҕү туһаҕа таһаарар сорук турар. Урут бөҕү-саҕы харайыы муниципалитеттар боломуочуйаларыгар эбит буоллаҕына, билигин  регионнарга сүктэрилиннэ. Онон хас да хайысханан үбүлэниэхтээх. Сотору кэминэн бу үлэни барытын сүрүннүүр регионнааҕы оператордар тэриллиэхтээхтэр. Кытаанах коммунальнай тобохтору кытары үлэлэһэр регионнааҕы оператордар диэн юридическай сирэйдэр ОДьКХ министиэристибэтин кытары сөбүлэһии түһэрсэннэр, бэйэлэрин зоналарыгар үлэлиэхтээхтэр. Саха сирэ биэс зонаҕа араарыллыбыт. Киин зонаҕа Дьокуускай куорат, Жатай, Нам, Хаҥалас, Горнай улуустара киирэллэр. Соҕуруу зонаҕа – Алдан, Нерюнгри оройуон­нара. Арҕаа зонаҕа – Мирнэй, Өлүөхүмэ, Ленскэй уонна Бүлүү бөлөх улуустара. Илиҥҥи киин зонаҕа – илин эҥэр улуустар. Илиҥҥи зонаҕа Томпо, Өймөкөөн, Уус Маайа, Кэбээйи улуустара киирсэллэр. Хотугу зонаҕа 13 хотугу уонна Арктикатааҕы улуустар киирэллэр. Регионнааҕы оператордар куонкуруһунан талыллаллар. Кинилэр бөҕү хомуйуу, тиэйии, туһаҕа таһаарыы үлэтин оҥорорго эбээһинэстэнэллэрин туһунан СӨ ОДьКХ уонна энергетикаҕа министиэристибэтин кытары сөбүлэһии түһэрсэл­лэр. Бэйэтин өттүттэн министиэристибэ кинилэр үлэлэрин хонтуруоллуурга, сүрүннүүргэ эбээһинэстэнэр.

Билиҥҥи туругунан балаһыанньа хайдаҕый?

“Төгүрүк остуол” сүрүн дакылаатчыттара бэлиэтээбиттэринэн, сокуон Саха сиригэр кэбэҕэстик киирэрэ саарбах. Бастатан туран, Саха сиригэр бэйэ-бэйэлэриттэн ыраах сытар, үчүгэй суола-ииһэ суох нэһилиэнньэлээх пууннартан тобохтору тиэйии уустук. Иккиһинэн, бу үлэ үгүс үбү ирдиир. Барыллаан суоттааһынынан 14 млрд солк. ирдэнэр. Үсүһүнэн, сокуон үлэлиир болдьоҕо ыган кэллэ — 2019 сылтан тобохтору харайыы саҥа тиһигэр көһүөхтээхпит,  ол гынан баран, тобохторунан дьарыктанар регионнааҕы оператордар биллэ иликтэр. Билиҥҥитэ сайаапка аҕыйах. Оттон хотугу зонаҕа үлэлиэн баҕалаахтар олох да көстө иликтэр.

Биир улуус холобурунан. Уус Алдаҥҥа бөҕү-саҕы хара­йыы хайдах тэриллэрий? Улуус депутаттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Иван Колодезников иһитиннэрбитинэн, улууска икки тэрилтэ тобохтору тиэйиинэн дьарыктанар. “Биһиги кытаанах коммунальнай тобохторунан үлэлэһии схематын оҥорууга кыттыбыппыт. Уус Алдан улууһа өрөспүүбүлүкэ испииһэгэр киирэн, регионнааҕы операторы талыы куонкуруһун кэтэһэр. Билигин бастакы хардыыбытынан – полигон тэрийэр сирбитин докумуонун сөптөөхтүк оҥоруохтаахпыт. Сокуон хайдах олоххо киириэхтээҕин өйдүү иликтэр. Бу курдук “төгүрүк остуоллар” сырдатыахтара диэн эрэл баар”, — диэн кини эттэ.

“Төгүрүк остуолтан” эппиэт ылаары. Кытаанах тобохтору харайыы тиһигэр киирэр саҥа уларыйыылар туһунан информация “сиикэй”, дьоҥҥо толору тиийэ илик. Ол иһин тэрээһин кэмигэр баһылыктартан үгүс ыйытыы киирдэ. Маны таһынан кинилэр баар кыһалҕалары бэлиэтээн туран, этиилэри киллэрдилэр.

Мүрү нэһилиэгин баһылыга Василий Аммосов полигоҥҥа хапытаалынай эбийиэк тутул­луохтааҕын ыйда. “Маныаха сокуонунан, уопсастыбаннай истиилэр, экспертиза, чинчийиилэр ыытыллыахтаахтар. Бу тыа сирин бүддьүөтүгэр олус улахан ноҕурууска эбээт. Ол иһин, сокуон киириэхтээх болдьоҕо ыган кэлбитинэн, бакаа үчүгэй суоллаах-иистээх киин оройуоҥҥа экспериментальнай бырайыагы киллэриэххэ. Онно итэҕэстэр, кыаллыбат түгэннэр биллиэхтэрэ. Онтон үктэллэнэн салгыы атын улуустарга киллэриэххэ”, — диэтэ.

Бороҕон нэһилиэгин ба­һылыга Василий Алексеев со­куоҥҥа Саха сирин усулуобуйата учуоттамматаҕын ыйда. “Тобохтору улуус киинигэр таһарга техника наада. Ол иһин техникаҕа субсидия көрөллөрө буоллар”, — диэн баҕа санаатын эттэ.

2-с Лөгөй нэһилиэгин ба­һылыга Иннокентий Троев 1999 сыллаахха нэһилиэк сыбаалкатыгар 11 га сир бэриллибитэ, туолан таһынан баран иһэрин туһунан кэпсээтэ. “Муниципальнай тэриллиигэ боломуочуйа бэриллэн, онто да суох кыра үптээх нэһилиэктэргэ улахан ноҕурууска сүктэриллибитэ. Сыбаалка сиригэр ирдэбил улахан. Тыа хаһаайыстыбатын сирэ буолуо суохтаах, бырамыысыланнай үлэҕэ аналлаах сир диэн буолуохтаах. Ол иһин докумуонун уларытыы эмиэ туспа күүһү-уоҕу ирдээбитэ. Саҥа сокуо­нунан сыбаалканы көрүү региоҥҥа сүктэриллэр. Ол үөрдэр. Ол гынан баран, регионнааҕы оператордары кытта ыкса үлэлэһэрбит чуолкай”, — диэн эттэ.

“Төгүрүк остуол” түмүгэр Ил Түмэн  СӨ бырабыыталыстыбатыгар, министиэристибэлэргэ, муниципальнай тэриллиилэргэ этиилэри киллэрдэ. Саха сирин усулуобуйаларын учуот­туур “тобохтору кытары үлэлэһэр” туспа бырагыраама оҥоһуллуон сөбүн, Бороҕоҥҥо канализация ситимэ тутуллуохтааҕын, ОДьКХ министиэристибэтигэр тобохтору кытары үлэлэһии электроннай территориальнай схематын оҥорор, муниципальнай тэриллиилэргэ сы­баалка эбийиэгэ тутуллар сирин-уотун уонна атын докумуоннарын оҥорууну саҕалыыр тустарынан уонна да атын этиилэр киирдилэр.