Аллараа Бэстээхтэн – рельсэнэн айан

От ыйын 27 к. дьонунан туолбут Аллараа Бэстээх тимир суол станциятын вокзала бырааһынньыктыы киэргэтиллибит перронугар поезтан бастакынан түһэр бочуоттаах анал тиксибит пассажирдарын көрүстэ. Ити өрөспүүбүлүкэ киин куоратын Дьокуускайы тимир суол ситиминэн дойдуну бүтүннүүтүн кытта сибээстээбит күүтүүлээх Амур-Саха сирин магистралын тутуу түмүктэммитин бэлиэтинэн буолла. Бу историяҕа киирбит түгэн иннинэ хас да уонунан сыллар тухары тимир суолу тутааччылар ыарахан үлэни көрсүбүттэрэ. Кинилэр сыраларынан Саха сирин киин өттүгэр поездтар пассажирдары тиэйэр сырыылара олохтонно.

Бастакы пассажирдарга анаммыт поезд

Тимир суол платформатыгар пассажирдары тиэйбит бастакы поеһы үөрүүлээх быһыыга-майгыга көрсүү 1954 сылга оҥоһуллубут билигин да сэнэх “ветеран” – бүгүҥҥү күҥҥэ Круго-Байкальскай тимир суолга үлэлиир, оттон бу иннинэ 55 сыл Илиҥҥи Сибиирдээҕи тимир суолга үлэлээбит Л сериялаах, 36-53 нүөмэрдээх номоххо киирбит таһаҕас паровоһун киһи кулгааҕын доргутар гудогунан саҕаланна.

Ити кэннэ, фанфаралар тыастарынан доҕуһуолланан, перроҥҥа бытааннык бу түгэн “буруйдааҕа” – бастакы пассажирдары тиэйбит састаап тиийэн кэллэ. Кинини станцияҕа машинист Юрий Пыльцын уонна машинист көмөлөһөөччүтэ Андрей Москвитин салайыыларынан “Саха сирин тимир суоллара” хампаанньа локомотива соһон аҕалла. Бочуоттаах пассажирдарынан БАМ уонна АЯМ тутуутун ветераннара, “Саха сирин тимир суоллара” хампаанньа үлэһиттэрэ, уопсастыбаннас бэрэстэбиитэллэрэ, суруналыыстар, “Беркакит – Томмот – Аллараа Бэстээх” тимир суол линиятыгар кылааттарын киллэрбит муниципальнай тэриллиилэр салайааччылара буоллулар. Бочуоттаах пассажирдар ортолоругар тутуу ветерана, “Саха сирин комсомолеһа” этэрээт комиссара Гавриил Адамов бэйэтин сиэнэ Владиславы кытта ураты миэстэни ыллылар.

Перроҥҥа поеһы СӨ баһылыга Айсен Николаев, Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Петр Гоголев, өрөспүүбүлүкэ судаарыстыбаннай сүбэһитэ Вячеслав Штыров, РФ Федеральнай Мунньаҕар Госдума депутата Галина Данчикова, “Саха сирин тимир суоллара” хампаанньа генеральнай директора Василий Шимохин, бырабыыталыстыба чилиэннэрэ, Ил Түмэн народнай депутаттара, уопсастыбаннас бэрэстэбиитэллэрэ, тимир суол тырааныспарын ветераннара, 1985 сылга бу тимир суол аартыгын “үрүҥ көмүс сүһүөҕүн” уурбут “Саха сирин комсомолеһа” этэрээт байыастара, ону сэргэ Уһук Илиҥҥи суолунан сибээстэһии университетын устудьуоннарын тутар этэрээтин байыастара көрүстүлэр.

Вокзал аттынааҕы болуоссакка үөрүүлээх көрсүһүү кэнниттэн Аллараа Бэстээх станциятыгар бастакы пассажирдары тиэйэр поеһы аҕалыы чиэһигэр үөрүүлээх тэрээһин уонна киэһээҥҥэ диэри кэнсиэр ыытылыннылар.

Ааспыты ахтан, саҥа былааннары торумнаан

«Бүгүн чахчы да историяҕа киирэр күн. Бу күнү өрөспүүбүлүкэбит 30-тан тахса сыл күүппүтэ. Бүгүн, от ыйын 27 күнүгэр, Саха сирин киинигэр диэри поездтар пассажирдары тиэйэр бастайааннай сырыылара саҕаланна. Бу түгэн суолтатын сыаналыыр күчүмэҕэй. Саха сирин историятыгар бастакы пассажирдары тиэйэр сөмөлүөтүнэн, бастакы өрүс теплоходунан ким кэлбитин баччааҥҥа диэри өйдүүллэр, оттон бүгүҥҥү күнтэн ыла Аллараа Бэстээх станциятыгар бастакы поеһынан кэлбиттэр баар буолуохтара», – диэн мустубут дьону Саха сирин баһылыга Айсен Николаев эҕэрдэлээтэ. Кини Томмоттон Аллараа Бэстээххэ диэри 439 км тимир суол учаастагар 65 муоста тутуллубутун, бу Россияҕа кэнники уонунан сылларга саамай уустук инженернэй тутуулартан биирдэстэрэ буоларын бэлиэтээтэ. Ил Дархан Саха сирин иккис президенэ Вячеслав Штыровка, тимир суол тутуутугар кыттыбыттарга барыларыгар махталын биллэрдэ.

Баһылык Аллараа Бэстээхтэн пассажирдары тиэйии аһыллыыта өрөспүүбүлүкэҕэ суолунан сибээстэһии тупсарыгар да, тырааныспар логистикатыгар да сүүнэ кэскиллээҕин эттэ. Бастакы поезд сырыыта саҕаланыыта Дьокуускай оройуонугар Өлүөнэни туоруур муостаны тутууга өссө биир көҕүлүүр күүһүнэн буолуоҕар эрэнэрин биллэрдэ. Кини этэринэн, тимир суол тутуута өссө да түмүктэнэ илик – ол курдук Саха сиринэн Россия хотугулуу-илин өттүгэр Магадааҥҥа диэри барыаҕа. Бу күн Аллараа Бэстээхтэн Магадааҥҥа диэри барыахтаах суолу бэлиэтиир өйдөбүнньүк остуолба туруорулунна.

«Тимир суолга пассажирдары тиэйэр поезд айанын аһыы кини толору түмүктэммитин уонна үлэ барыта толоруллубутун туоһулуур. Билигин суол норуот хаһаайыстыбатын соруктарын толорууга да, хас биирдии киһи наадыйыытыгар да сулууспалыаҕа, ол курдук өрөспүүбүлүкэ уонна биһиги улуу Россиябыт киэҥ киэлитинэн айанныыр кыаҕы хааччыйар», – диэтэ өрөспүүбүлүкэ судаарыстыбаннай сүбэһитэ, президенинэн олорон тимир суол линиятын тутууга быһаарыы ылылларыгар быһаччы кыттыбыт Вячеслав Штыров.

Кини бу боппуруос историята быданнааҕыттан саҕаламмытын, Беркакит – Томмот – Дьокуускай тимир суол линиятын тутар туһунан ССРС бырабыыталыстыбатын уурааҕа тахсыаҕыттан 1985 сылга Саха сирин киин өттүгэр диэри суолу тутуу саҕаламмытын кэпсээтэ.  Маныаха хамсатар күүһүнэн Аччыгый БАМ буолбут, оччолорго тимир суол Беркакитка кэлбитэ, Саха сиринээҕи партия обкомун бастакы сэкирэтээрэ Гавриил Чиряевынан уонна Юрий Прокопьевынан сирэйдээн, өрөспүүбүлүкэ салалтата тимир суолу салгыы тутар наадатын боппуруоһун туруорсубута. Сойуус бырабыыталыстыбатын таһымыгар бырайыакка туох да аһара улахан көмөнү Николай Рыжков оҥорбутун Штыров бэлиэтээтэ.

«Ыарахан 90-с сылларга, быһаччы эттэххэ, суол хаһаайына суох уонна кимиэхэ да наадата суох этэ. Онон өрөспүүбүлүкэ салалтата кини туһугар кыһамньыны барытын бэйэтигэр ыларга күһэллибитэ.  Ол усулуобуйаларга түргэнник тутар кыаллыбатаҕа: үлэ кэлэктииптэрин тутан хаалар, номнуо оҥоһуллубуту харыстыыр сорук турара. Ити сорук толоруллубута. Ону быһаарыыга Саха сирин бастакы президенэ Михаил Николаев, бэрэссэдээтэли солбуйааччы Иван Черов, миниистир Владимир Членов кыттыыны ылбыттара», – диэн ахтан ылла Штыров. Кини итини ситиһиигэ РФ президенэ Владимир Путин уонна РФ бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Владимир Яковлев өйөбүлү оҥорбуттарын бэлиэтээтэ.

Вячеслав Штыров үлэ ситиһиллибитинэн тохтоон хаалыа суохтааҕын, Россия экономическай, геополитическай, стратегическай интэриэстэрэ суолу дойду хотугулуу-илиҥҥи өттүгэр салгыыры ирдииллэрин эттэ. Сотору кэминэн Магадан диэки тимир суол тутуута саҕаланыаҕар эрэнэрин биллэрдэ.

РФ Госдуматын депутата Галина Данчикова тимир суолу тутааччылары чиэстээтэ, маннык тутуу улахан сыраны, тулууру уонна хорсун быһыыны эрэйэрин, ол курдук үлэ уустук усулуобуйаларга, ирбэт тоҥҥо барарын, бадарааннары уонна өрүстэри туоруурун бэлиэтээтэ. «Саха сиригэр тимир суол тырааныспарынан пассажирдары тиэйии наадалааҕын бириэмэ дакаастыа. Беркакит – Томмот – Аллара Бэстээх тимир суол бастайааннай  үлэҕэ киирбитэ Саха сирин дьонугар барытыгар чахчы өр күүтүллүбүт түгэн буолар», – диэтэ кини.

«Тыһыынчанан килэмиэтир, тыһыынчанан саастаах тайҕа, ирбэт тоҥ бэриннилэр. Рельсэлэр Саха сирин киинигэр кэллилэр, бу баҕа санаа олоххо киирдэ. Билигин биһиги эстафетаны эдэр ыччакка биэрэбит. Бу муҥур уһук, түмүк буолбатах – рельсэлэр иннин диэки барыахтара. Кэнэҕэскитин эмиэ үлэҕэ ситиһиилэр күүтэллэр», – диэтэ Социалистическай Үлэ Геройа, БАМ ветерана Иван Варшавскай.

Түмүккэ “Саха сирин тимир суоллара” хампаанньа генеральнай директорыгар Василий Шимохиҥҥа Беркакит – Томмот – Дьокуускай тимир суол линиятын Томмот – Дьокуускай (Аллараа Бэстээх) учаастага техническэй өттүнэн бэлэмин туһунан аакта үөрүүлээх быһыыга-майгыга туттарылынна. Итини сэргэ тутуу кыттыылаахтарыгар судаарыстыбаннай уонна биэдэмистибэттэн наҕараадалар туттарылыннылар.

Регион экономикатыгар суолтата 

Прессаны кытта кэпсэтиигэ өрөспүүбүлүкэ баһылыга Айсен Николаев тимир суол учаастагын үлэҕэ киллэрии кэнниттэн Саха сирин киин өттүгэр кэккэ таһаҕаһы тиэйии сыаната 25-30% намтыыра күүтүллэрин иһитиннэрдэ.

Николаев бэлиэтээбитинэн, «Саха сирин тимир суоллара» хампаанньа кэлэктиибин сүрүн састаабынан олохтоох дьон буолаллар. «Пассажирдары тиэйэр бастакы поеһы салайан аҕалбыт машинист көмөлөһөөччүтэ Москвитин Аллараа Бэстээхтээҕи колледжы бүтэрбитэ, бу колледж Саха сирин тимир суолларыгар үлэһиттэри бэлэмнээһиҥҥэ анаан аһыллыбыта. Бырагыраама ситиһиилээхтик олоххо киирэрин ити көрдөрөр», – диэтэ кини.

Суруналыыстар ыйытыыларыгар хоруйдууругар, Айсен Николаев тимир суолунан пассажирдары бастайааннай тиэйии баар буолбутунан, “РЖД” систематыгар социальнай чэпчэтиилэр баалларынан, тарифтар ыарахана суохтарын учуоттаан, Уһук Илинтэн уонна Илиҥҥи Сибииртэн туристар тэрээһиннээх бөлөхтөрүн ахсаана улаатыаҕар эрэнэрин эттэ. «Ханнык да түгэҥҥэ, тимир суолунан сибээстэһии – бу өрөспүүбүлүкэттэн тахсар да, киирэр да туризм сайдыытыгар үтүө өрүттэртэн биирдэстэрэ», – диэн түмүктээтэ Ил Дархан.

Дьулус БОРОЧКОВ суруйуута тылбаастанна.