Кыбыылар, даллар күөх отунан туоллуннар

| Оттооһун – 2019 |

Былыргыттан быйылга диэритин, саха дьонугар-сэргэтигэр саамай дириҥ суолталаах үлэ-хамнас көрүҥэ – оттооһун – үмүрүйүөх курдук майгыннанна. Хайдаҕын да иһин, бу ый 15-20-гэр от үлэтэ түмүктэниэҕэ. Быйылгы сайыннааҕы от үлэтин күүрээнэ хайы-үйэ намыраабытынан, барыллааһын түмүктэр даҕаны таһаарыллан эрдэхтэрэ.

Илиибэр, оттооһун туһунан ТХМ атырдьах ыйын бүтүүтүнээҕи суһал субуоккатын тутан олоробун. Бас билии бары көрүҥнээх хаһаайыстыбаларыгар, этиллэр кэмҥэ, өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 405 993 туонна от бэлэмнэммит. Быйылгы былаан —  479 361 туонна. Былаан 84,7 быр. туолан иһэр. ТХМ исписэлиистэрэ хаалбыт кэмҥэ быйылгы былаан 93 быр. туолуо диэн сабаҕалыыллар. 2263 туонна сиилэс, 1982 туонна сенаж бэлэмнэммит. Сиилэс былаана 24334 туоннаҕа, сенаж — 14202 туоннаҕа тэҥнэһэллэр. Бу сыыппаралартан көрдөххө, сиилэскэ уонна сенажка былааннар, атырдьах ыйын түмүгүнэн,  9 уонна 20 бырыһыан туолан иһэллэр. Оттон сезон түмүгүнэн сиилэс уонна сенаж былааннара 95 быр. туолуохтара диэн ТХМ исписэлиистэрэ сабаҕалыыллар.

Сабаҕалааһын баҕас харса суох оҥоһуллар эбит диэххэ наада. Сабаҕалааһын диэн тугуй? Бачча кэмҥэ, бачча от оттонно, хаалбыт кэмҥэ оччо от оттонуоҕа диэн бириинсибинэн сабаҕалаан көрүү оҥоһуллар. Сабаҕалааһын ардыгар сөп түбэһэр, үксүгэр туолбат. Бу гынан баран, сабаҕалааһын диэн сабаҕалааһын, туолбатаҕына төһө баҕарар айылҕа уустуктарыгар түһэриэххэ, сигэниэххэ сөп бөҕө буоллаҕа. Кылаабынайа, ким да онно эппиэти сүкпэт. Оттон сезоннааҕы былаан оччо туолуоҕа диэн баран, үрдүк сыыппараны, бырыһыаны көрдөрөн кэбистэххэ, бэйэ хараҕа үөрүө, сүрэх да манньыйыа турдаҕа. Онуоха-маныаха диэри, үөһээҥҥилэр даҕаны онон-манан олуйа, чыычылыы сатыахтара суоҕа. Арай кырыалаах уһун кыстык эрэ хаҕыстык ыйытыа эбитэ буолуо. Урукку чунуобунньук эрэйдээх, сэрэххэ, мэлдьитин ойоҕоһугар хатырыгы симтэ сылдьар эбит буоллаҕына, сыыппара экэниэмикэнэн сэбилэниилээх, судаарыстыбаннай бырагыраама халыҥ кириэппэстээх аныгы чунуобунньук ол урукку хаалыылаах үгэстэртэн тэйбитэ быданнаата.

Быйыл Бүлүү сүнньүнээҕи улуустар үчүгэйдик иһэллэр. 4 улуус төрдүөн былааннарын эбэтэр толорор, эбэтэр олох чугаһатар туруктаахтар. Кэбээйи, Куорунай, Хаҥалас, Чурапчы, Таатта, Өлүөхүмэ, Ленскэй, Томпо, хотулартан Орто Халыма улуустара үчүгэй балаһыанньалаахтар.

Өрөспүүбүлүкэбитигэр уот баһаардара тураннар ыксаллаах быһыы-майгы биллэриллэ сырытта. Хата, оттооһун курдук ураты чараас уонна чэпчэки эйгэлээх үлэ сырыыптамматаҕыттан күлүкпүтүгэр эрэ имнэнэн кэбиһэр буоллахпыт. Арааһа, үөһээҥҥи дуу, алларааҥҥы дуу күүстэр бэйэлэринэн көмөлөстүлэр быһыылаах. «Кытарарга» улаханнык кыпчыттарбыт улууһунан Үөһээ Дьааҥы буолар. Уоттан улаханнык эмсэҕэлээһинэ оттоо­һунугар көһүннэ. 11 тыһ. туонна былааннааҕын, атырдьах ыйын тиһэх күнүнээҕи дааннайынан, 4758 туоннаны оттообут. Мантан хаалбыт күһүҥҥү былдьаһыктаах, быһымахтаах күннэргэ дьааҥылар улаханы тугу да хоротор кыахтара суоҕа адьас дьэҥкэ.

Киин улуустарга сүөһү симэ­һиннээх култууратын үүннэрии быйыл олох мөлтөх туруктаах. Курааннаан, кыайан үүммэккэлэр, Мэҥэ Хаҥаласка «Тумул» ТХПК  258,2 гаалаах, Нам улууһун 120 гаалаах туорахтаах ыһыылара, «Дьокуускай к.» к.уо. биир сыллаах оту ыһыыта сотуллан хааллылар. Мэҥэ Хаҥаласка 395,4 гаа,  Намҥа – 100, Чурапчыга – 59, «Дьокуускай к.» к.уо.— 74 уонна Өлүөхүмэҕэ – 14 гаа бурдук ыһыылар, сүөһү сиир бурдугар көһөрүллэн биэрдилэр.

Атырдьах ыйын түмүгүнэн, Мэҥэ Хаҥалас  улууһа 35 тыһ. 677 туонна оту бэлэмнээбит. Бу көрдөрүү былаанын 80%-гар тэҥнэһэр. Сабаҕалааһын быһыытынан, улуус хаалбыт кэмҥэ былаанын 84% да толордоҕуна, тастан эбии 500 туоннаны атыылаһыан наада. «Чүүйэ» СУП 250 туоннаны  Хаҥалас 1-кы Дьөппөнүттэн, «Тумул» ТХПК Тааттаттан эмиэ 250 туоннаны атыылаһыахтаахтар.

Уус-Алдан улууһугар 25 тыһ. 275 туонна от бэлэмнэммит, ити былаан 76%-гар тэҥнэһэр. 10 сыыдам сырыылаах, үлэлээх-хамнастаах биригээдэ тэриллэн, 1350 туонна оту бэлэмниэхтээх этэ. «Өлүөнэ» ТХПК Чурапчыттан 300 туонна оту, «Танда» ТХПК Тааттаттан уонна Амматтан 700 туоннаны уонна «Бурнашев А.С.» б/п хаһаайыстыба Кэбээйи улууһуттан 160 туоннаны атыылаһыахтаахтар.

Нам улууһа быйыл сайын окко 20 сыыдам биригээдэни туруоран үлэлэттэ. Бу биригээдэлэр 2 тыһ. туонна оту, ол иһигэр 500 туоннаны улуус тас өттүгэр оттуур былааннаах этилэр. Бу кэмнээҕи туругунан, улуус 25 тыһ. 333 туонна оттоох, ити былаанын 86%-гар тэҥнэһэр.

Улуустарга баар ыраах сытар оттонор сирдэри чинчийэн баран, эрэсиэрбэҕэ анаан 3 тыһ. 320 туонна оту бэлэмниэххэ сөп диэн быһаарыллан турар. Сүөһү дороххой аһылыгын бэлэмигэр анал сыыдам биригээдэлэр тэриллэннэр, 23 тыһ.052 туоннаҕа былаан тиэрдиллэн турар. Сыыдам биригээдэлэр бу соруктарын чиэстээхтик толороллоруттан быйылгы кыстык хаамыыта  улаханнык тутулуктаныаҕа.

Прокопий ИВАНОВ

Подробнее читайте в свежем номере газеты по указанной ссылке.

Уважаемые читатели!

1. Покупая электронную версию Издания, вы осознаете, что покупаете ее исключительно для личного (семейного) пользования. Перепродажа или любая другая передача купленного вами номера газеты третьим лицам запрещается и может преследоваться по закону.
2. Обязанности продавца, в качестве которого выступает Издание, считаются выполненными с момента отправки Покупателю ссылка на скачивание купленного и оплаченного им номера газеты.
3. Стоимость газеты в розницу 30 руб.

ВАЖНО! Иногда, по независящим от Издания причинам, спам-фильтры Покупателя перебрасывают письмо с заказанной вами ссылкой в папку «Спам». Поэтому если вы не получили от нас автоматически сгенерированного письма со ссылкой, для начала проверьте папку «Спам». Если его нет и там — обращайтесь в нашу редакцию.