Норуот ылыннаҕына уонна туруннаҕына

Кыһалҕалаах, үпкэ-хар­чыга ык­тарыылаах кэмнэр үүннэх­тэ­ринэ, сахалар ордук амарах санаабыт өссө көбөн, күүһүрэн кэлэрэ, норуот быһыытынан үтүө хаачыстыбалаахпытын, үгэстээхпитин көрдөрөр. Ону мантан аллараа суруйар түгэннэрбиттэн да би­лиэххитин-көрүөххүтүн сөп.

Айыы   киһитэ аһыныгас

Сунтаар сэлиэнньэтин «Тус­ку» түөлбэ олохтоохторо инбэлиит ийэлээх кыммат-түгэммэт ыалга 6х7-лээх олорор дьиэни тутан дьэндэтэн кэбистилэр. Кинилэр көҥдөйүн эрэ буолбакка, дьиэ иһин оһоҕор, муостатыгар тиийэ оҥорон биэрдилэр. Миэбэлигэр тиийэ хомуйдулар.

Сэтинньи 16 күнүгэр түөлбэ олохтоохторо ас бөҕөтүн астаан, бу ыалга малааһын тэрийдилэр. Киһи эрэ үөрэр, санаата көтөҕүллэр түгэнэ буолбатах дуо? Маннык үтүө санаа хайдах кэлбитин, уһуктубутун туһунан «Туску» түөлбэ салайааччытын солбуйааччы Наталья Софроновна Кокареваны кытта кэпсэтэ сырыттыбыт.

— Ааспыт сыллаахха Сунтаар нэһилиэгин баһылыга Эдуард Филипповы, нэһилиэк депутата Жанна Макарованы кытта кыаммат ыалларынан рейдэҕэ сылдьыбыппыт. Онно Раиса Семеновна уонна Анатолий Антонович Петровтар дьиэ кэргэттэригэр  сылдьан баран, ХХI үйэҕэ маннык мөлтөхтүк олорор дьон баар эбит дуу диэн улаханнык соһуйбутум, хараастыбытым. Эдуард Егоровичка ити ыалы хайдах эмэ гынан дьиэлээбит киһи диэн санаабын эппитим. Оҕо площадката тутулларыгар грант сүүйбүппүт. Нэһилиэк дьаһалтата площадка тутарбытыгар харах балыыһата турар сирин биэрбитэ. Нэһилиэк дьаһалтата, түөлбэ актыыба сүбэлэһэн бараммыт, көтүрүллэр балыыһа дьиэтин маһынан ити ыалга дьиэ тутан биэрэргэ быһаарыммыппыт.

Бу боппуруоһунан урбаанньыттары ыҥыран дьаһалта мунньах оҥорбута. Сунтаар сэлиэнньэтин 1 №-дээх ырыынагын салайааччыта Саргылаана Назарова икки евро түннүк, предприниматель Владимир Яковлев кырыыһаҕа профлиис, «Виктория» маҕаһыын харчы, «Корона» маҕаһыын кырааска биэриэх буолбуттара. Дьэ, итинтэн үтүө дьыалабыт хамсаабытынан барбыта. Ким акылаат, ким муоста маһын, ким муох биэрбиттэрэ. Тугу кыайалларынан көмөлөһөн киирэн барбыттара.

Дьиэ тутуллуохтаах сиригэр буор куттарбыппыт. Ыччат биригээдэтэ олус түргэнник дьиэ көҥдөйүн тутан дьэндэтэн кэбиспитэ. «Туску» түөлбэ олохтооҕо Владимир Тимофеев муостатын оҥорон биэрбитэ. Кэпсээнтэн кэпсээн диэбит курдук, Владимир дьиэтин оҥосто сылдьар буолан, иллэҥэ суоҕун туһунан эппитэ. Онно эмиэ олохтоохтор түмсэн, кини дьиэтин кырааскалаан, сууйаан-тараан биэрбиппит. Анатолий Семенов оһоҕун оҥорон биэрбитэ. Бэйэм билиитэ атыылаһан биэрбитим. Улуус депутата Ньургун Афанасьев линолеум биэрбитэ. «Виктория», «Күн чөмчүүк» маҕаһыыннар, ыал ийэтин Раиса Семеновна бииргэ үөрэммит оҕолоро харчынан көмөлөһөннөр, уотун тартарбыппыт. Депутат Денис Егоров ДВП-нан көмөлөспүтэ. Урбаанньыт Александр Федоров аанын оҥорбута. Дмитрий Григорьев хаачыстыбалаах французскай, электричествонан үлэлиир оһох биэрбитэ. Онон дьиэ электричествонан да, оһоҕунан да сылытыллар. «Туймаада» маҕаһыын салайааччыта Анастасия Герасимова дьиэни сылытар тутуу матырыйаалынан көмөлөстө. Саргылаана Кондакова профлиистэри, тахта орон биэрбитэ.

Дьиэ тутуллан бүппүтүн кэнниттэн түөлбэ олохтоохторо ким сервант, ким холодильник, ким олоппос, остуол, орон, телевизор, электрическэй оһох, кириэһилэ, иһитигэр-хомуоһугар, таҥаһыгар-сабыгар тиийэ аҕалан биэрбиттэрэ.

Сунтаардааҕы 1 №-дээх орто ос­куола үөрэнээччилэрэ дьиэ тутуутугар улаханнык көмөлөстүлэр. Оҕолор үлэҕэ наһаа көхтөөхтөр, интэриэстээхтэр эбит.

Ити дьиэни тутарбыт та­һы­нан, түөлбэбитигэр оҕо площад­катын тутан бүтэрдибит. Үлэбит түмүктэриттэн олохтоохтор сүр­­гэбит көтөҕүлүннэ. Ааспыт бээ­тинсэҕэ түөлбэ олохтоохторо ас бөҕөтүн астаан, малааһын тэрийбиппит. «Туску» түөлбэни учуутал идэлээх Валентина Аммосова салайар.  

Сунтаар нэһилиэгин ба­һы­лыга Эдуард Филиппов бу үтүө дьыалаҕа улахан өйөбүл, күүс-көмө буолбутун бэлиэтиибин. Олус үлэһит, норуоту кытта тэҥҥэ сылдьар, үчүгэй салайааччы, — диэн Наталья Софроновна кэпсээтэ.

«Айыы киһитэ аһыныгас, күн киһитэ көмүскэс» диэн өбү­гэлэрбит мээнэҕэ эппэтэхтэрэ, ити сунтаардар оҥорбут үтүө дьыалаларыттан ырылыччы көстөн кэлэр. Норуот ылыннаҕына уонна туруннаҕына тугу да тулуппатын бу түгэнтэн көрөбүт.

«Айыы киһитэ аһыныгас, күн киһитэ көмүскэс» диэн өбүгэлэрбит мээнэҕэ эппэтэхтэрэ, ити сунтаардар оҥорбут үтүө дьыалаларыттан ырылыччы көстөн кэлэр. Норуот ылыннаҕына уонна туруннаҕына тугу да тулуппатын бу түгэнтэн көрөбүт.

Меценат  депутат

Ырыынак сыһыанна­һыы­ларыгар киирии түһүүлээх-тах­сыылаах кэмнэригэр өрөс­пүү­бү­лүкэбитигэр меценат­ство ордук сайдыбыта. Кыах­таах дьом­мут төрөөбүт-үөскээбит нэ­һи­лиэктэригэр, улуустарыгар, өрөспүүбүлүкэлэригэр туох кыалларынан күүс-көмө буолбуттара. Ыктарыылаах кэми төлө кө­төрбүтүгэр кинилэр улахан өйөбүл буол­буттара саарбаҕа суох.

Оттон үп-харчы өлгөм кэ­ми­гэр ити көстүү умнулла быһыы­тыйбыта.

Соторутааҕыта Ил Түмэн депутата Руслан Федотов Амма улууһун түөрт оскуолатыгар “УАЗ” массыынаны бэлэхтээбитин туһунан үтүө сонун өрөспүүбү­лүкэни тилийэ көттө. Дьон-сэргэ меценатство сөргүтүллэн эрэриттэн үөрдэ, астынна.

Билигин тыа сирин тутан олорооччу тэрилтэнэн оскуолалар буолаллар. Норуот депутата кэскиллээҕи санаан, үтүө дьыаланы оҥорбута саарбаҕа суох.

Маны таһынан Руслан Федотович төрөөбүт-үөскээбит Амматын улууһугар окко бастыҥ көрдөрүүлээх II Чакыр нэһилиэгэр пресс-подборщигы үөрүүлээх быһыыга-майгыга туттарбыта.

Ытык   кырдьаҕастарга олоҥхолоотулар

Кэлэр кэскиллэрбит оҕолор амарах санааланыыттан туора турбаттарын бэлиэтиибин. Биллэрин курдук, өрөспүүбүлүкэбитигэр Олоҥхо декадата ыытылла турар. Уус-Алдан улууһун Лөгөй орто оскуолатын үөрэнээччилэрэ иккис сылын Кэптэни бөһүөлэгин ытык кырдьаҕастарыгар олорор дьиэлэринэн сылдьаннар, олоҥхолоон иһитиннэрэллэр. Түөрт эркиҥҥэ хаайтаран олорор, аҕа саастаах биир дойдулаахтарын сэргэхситэллэр.

«Кулуһун» фольклорнай бөлөҕү талааннаах педагог Зинаида Лугинова салайар. Быйыл олоҥхоһут оҕолор Прокопий Ядрихинскай «Дьырыбына Дьырылыатта» олоҥхотуттан быһа тардан толордулар, ытык кырдьаҕастартан алгыстарын ыллылар.

* * *

Биллэрин курдук, «2000 сылга — 2000 үтүө дьыаланы» диэн бүтүн өрөспүүбүлүкэтээҕи хамсааһын 1999 сыл ахсынньы 17 күнүгэр төрүттэммитэ. Бу күн Саха Өрөспүүбүлүкэтин бастакы Президенэ Михаил Николаев норуот хамсааһынын тэрийэр туһунан Ыйаахха илии баттаабыта. Ыйаах баттаммыт күнүгэр Михаил Ефимович өрөспүүбүлүкэ олохтоохторугар анаан араадьыйанан: «Былыр-былыргыттан сахаларга үтүө үгэс баар. Саамай кытаанах кэмҥэ туохтан да иҥнибэккэ-толлубакка, харытын ньыппарынан баран уопсай дьыала, бэйэтин уонна кэнэҕэски көлүөнэ туһугар судаарыстыбаны кытта тэбис-тэҥҥэ эппиэтинэһи сүксэр, үлэлэһэр үгэс», — диэн этэн турардаах.

Хомойуох иһин, эмиэ үпкэ-харчыга ыктарыылаах кэмнэр үүннүлэр. Түмсүүлээх, сомоҕолоһуулаах буоллахпытына, бу кытаанах кэмнэри этэҥҥэ мүлчү түһүөхпүт. Өрөспүүбүлүкэбитигэр үтүө холобурдары батыһааччылар, салҕааччылар кэккэлэрэ хаҥыаҕар бүк эрэллээх бүгүҥҥү суруйуубун түмүктүүбүн. Норуот күүһэ — көмүөл күүһэ.