Умнуллубат уруок буолуохтаах этэ

1939-1945 сылларга алдьархайдаах алдьатыылаах аан дойду иккис сэриитэ, ХНТ ааҕыытынан, 50 мөлүйүөн киһи олоҕун илдьэ барбыта.

Бу сыыппара билигин дөксө улаатан турар. Ол курдук, ССРС бу сэриигэ 26,6 мөлүйүөн киһитин сүтэрбитэ дэнэр. Бу иннинэ 25 мөлүйүөн киһи дииллэрэ. Сорох сэрии историктара сүтүкпүт 29,0 мөлүйүөн киһи дииллэр. 1418 түүннээх күн барбыт сэриигэ Кыһыл Армия кэккэтигэр 34,5 мөлүйүөн киһи кыттыбыт. Итинтэн 11 944 100 саллаат кыргыһыы хонуутугар өлбүт. Ыраах, хоту сытар Саха сириттэн 62 509 киһи сэриигэ кыттыбыт. Бу дьонтон 31-32 тыһыынча киһи дойдуларыгар эргиллибэтэхтэр. Аҕыйах ахсааннаах омукка бу иэдээннээх улахан охсуу буолар. Олох лаппа кыччатан ааҕан көрдөххө, бу сэрии буолбатаҕа буоллар республикабыт нэһилиэнньэтэ билигин 1200000 — 1300000 буолбут буолуо этэ.

Саха сирин дьоно Москва, Сталинград анныларыгар буолбут уоттаах кыргыһыылартан өстөөх арҕаҕар – Берлини ылыыга тиийэ кыттыбыттара. Ньурба ааттааҕа майор Н.Н. Чусовской Зееловскай үрдэли ылыыга Советскай Союз Геройун үрдүк аатын ылбыта. Феодосий Семенович Донской урусхалламмыт Рейхстаг эркинигэр: “Были и мы, из Якутии Ф. Донской…” – диэн сурук хаалларбыта, дьолго байыаннай фотокорреспондент объективыгар түбэспитэ, “Автографы Победы” диэн кинигэҕэ тахсан, аан дойду үрдүнэн биллибитэ. Бу олус улахан сүдү суолталаах сурук: Феодосий Семенович сэриигэ тыыннарын толук уурбут, Эльбаҕа тиийэ сэриилэспит, ыраах тыылга хоргуйа-хоргуйа Кыайыы туһа диэн тугу да кэрэйбэккэ түүннэри-күнүстэри үлэ бөҕөнү көрсүбүт сүүһүнэн тыһыынча биир дойдулаахтарын ааттарыттан илии баттаабыт курдук сыаналыыбын…

Саха хорсун саллааттара Кыайыы параадыгар кыттыбыттара, Потсдамҥа харабылга турбуттара. Аатырбыт минометчик  И.С. Бочкарев Москва анныттан Эльбаҕа тиийэ хорсуннук сэриилэспитэ. Бэргэн снайпердар фроҥҥа аатырбыттара. Кинилэртэн Өлүөхүмэ булчута И.Н. Кульбертинов 484 өстөөҕү сууһарбыта (бу көрдөрүү  аан дойду үрдүнэн снайпердар  рейтиннэригэр бэһис миэстэ буолар) Советскай Союз геройдара Ф.М. Охлопков (429 өстөөҕү “бултаабытынан” 10-ус миэстэ буолар үһү), А.А. Миронов, уо.д.а. снайперскай хамсааһыны тэрийбиттэрэ, өстөөххө үгүс сүтүгү аҕалбыттара. Хорсун артиллерист Г.Д. Протодьяконов Сталинградтааҕы кыргыһыыга тааҥкалары утары саҥа тактиканы киллэрбитэ. Бэл, командующий В.И. Чуйков ону үрдүктүк сыаналаабыта, хааннаах хабыр кыргыһыыга олус көдьүүстээхтик туһаммыта.

Сахалар фроҥҥа хорсун бы­һыыны элбэхтик көрдөр­бүттэрэ. 29 киһи Советскай Союз Геройун аатын ылбыта. Мэҥэ Лоомтукатыттан А.Е. Ефремов Москва анныгар, Бородино хонуутугар 8 немец таанкатын умаппытын туһунан бииргэ сэриилэспит дьоно ахталлара. Хомойуох иһин, докумуоннара көстө иликтэр. Ол ыарахан кэмҥэ өстөөххө түбэспэтин диэн докумуоннары ыксал буоллаҕына уматар дьаһал баара…

Сэриигэ 800-тахса офицер (биир дойдулаахтарбыт) хорсуннук сэриилэспиттэрэ, 2 генерал баара биллэр. Өлүөхүмэттэн төрүттээх генерал-майор Л.И. Котельников – дивизия хамандыыра Москва анныгар хорсуннук өлбүтэ. Покровскайтан А.И. Притузов генерал сэрии былаһын тухары фроҥҥа сылдьыбыта, Европа дойдуларын босхолоспута. 1928-29 сс. Саха сиригэр прокурор көмөлөһөөччүтүнэн үлэлээбит.  Д.Т. Шепилов III Украинскай фронт Политуправлениетын начальнигар генералга тиийэ үүммүтэ.

Егор Шишигин,
Саха музейын наукаҕа үлэһитэ,
фронтовик учуутал уола

Подробнее читайте в свежем номере газеты по указанной ссылке.

Уважаемые читатели!

1. Покупая электронную версию Издания, вы осознаете, что покупаете ее исключительно для личного (семейного) пользования. Перепродажа или любая другая передача купленного вами номера газеты третьим лицам запрещается и может преследоваться по закону.
2. Обязанности продавца, в качестве которого выступает Издание, считаются выполненными с момента отправки Покупателю ссылка на скачивание купленного и оплаченного им номера газеты.
3. Стоимость газеты в розницу 30 руб.

ВАЖНО! Иногда, по независящим от Издания причинам, спам-фильтры Покупателя перебрасывают письмо с заказанной вами ссылкой в папку «Спам». Поэтому если вы не получили от нас автоматически сгенерированного письма со ссылкой, для начала проверьте папку «Спам». Если его нет и там — обращайтесь в нашу редакцию.