406
10 января 2020 в 10:03
Түөлбэлэр анал балаһыанньалаах буоллулар
«Улуус Мунньаҕа» балаһаҕа дорооболоруҥ! 2020 сыл буола охсон, Саҥа дьыллааҕы уһун сынньалаҥ күннэрэ этэҥҥэ түмүктэнэннэр, быһаҕас да буоллар күүрээннээх үлэ нэдиэлэтэ күөстүү оргуйан саҕаланан барда. Бүгүҥҥү анал балаһа ыалдьыта — Уус Алдан улууһун дьокутааттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Иван Колодезников.
— Үтүө күнүнэн, Иван Иванович! Бастатан туран, саргылаах үүммүт саҥа сылынан эҕэрдэлиибин! Улуус дьокутааттарын Сэбиэтин састаабын кылгастык билиһиннэр эрэ.
— Бары билэрбит курдук, Уус Алдан улууһун дьокутааттарын Сэбиэтэ 2018 сыл балаҕан ыйын 9 күнүгэр буолбут муниципальнай быыбардарга талыллыбыта. IV ыҥырыылаах улуус Сэбиэтин састаабыгар 23 дьокутаат баарыттан 11-рэ тоҕус биир мандааттаах быыбардыыр уокуруктарынан, 12-тэ баартыйа испииhэгинэн талыллыбыттара. «Биир ньыгыл Арассыыйа» баартыйаҕа 6, КПРФ-ка 3, «Сиэрдээх Арассыыйаҕа» 2, «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр сиэрдээх буолуу иһин баартыйаҕа» 1 дьокутаат бааллар. Сэбиэккэ 14 дьокутааттаах «Биир ньыгыл Арассыыйа» уонна 5 дьокутааттаах КПРФ фракциялара тэриллибиттэрэ. Сэбиэт 7 бастайааннай хамыыһыйалаах, бэрэссэдээтэллэринэн Павлова Л.С., Бочкарев С.Н., Тарская И.М., Нестеров А.А., Оллонов Н.Н., Готовцев Н.Н., Петров Е.Д. үлэлииллэр. Баартыйалар испииhэктэринэн талыллыбыт дьокутааттар быыбардыыр уокуруктарынан сыhыарыллан үлэни тэрийэллэр.
Дьокутааттар, фракциялар салайааччылара бары биир санаанан, түмсүүлээхтик, улууспут инники сайдыытын туhугар, быыбардааччыларбыт интэриэстэринэн салайтаран уонна иккис болдьоххо талыллыбыт улууспут баһылыга Алексей Федотов ыытар бэлиитикэтин өйөөн үлэни ыытабыт.
— Чуолаан биир сыл иһигэр туох үлэни ыыппыккытыттан сүрүннэрин билиһиннэр эрэ.
— 2018 сыл балаҕан ыйыттан анал былаан быhыытынан үлэлээн кэллибит. Ааспыт сылга 8 сиэссийэни оҥордубут. Уопсайа 61 боппуруоһу көрбүппүт. Көрүллүбүт боппуруостартан ордук суолталаахтарынан улуус 2019 уонна 2020-2021 сылларга бүддьүөтүн дьүүллэһии уонна бигэргэтии буолар. Улуус 2019 сыллааҕы бүддьүөтэ 2018 с. ахсынньы 27 күнүгэр улуус (оройуон) Сэбиэтин IV сиэссийэтигэр бигэргэммитэ.
Олохтоох салайыныы туһунан федеральнай сокуоҥҥа олоҕуран бэрэстэбиитэллээх уорганнар үлэлэрэ үс сүрүн хайысхалаах: быраап аакталарын оҥоруу, бэрэстэбиитэллээх уонна хонтуруоллуур хайысхалардаах.
Отчуоттуур кэмҥэ, үөһэ этиллибитин курдук, улуус Сэбиэтэ 18 муниципальнай уонна нуормалыыр-правовой аакталары ылыммыта. Баларга олохтоох салайыныы ситэриилээх уорганнара: дьаһалталар, управлениелар, отделлар олохтоох суолталаах боппуруостары быһаарыыга туһаныллар араас балаһыанньалара, бэрээдэктэрэ, о.д.а. аакталар киирэллэр.
Быыбардааччылар интэриэстэрин өйөөһүҥҥэ биир суолталаах боппуруос улуус Сэбиэтин VIII сиэссийэтигэр көрүллүбүтэ. Улууска сир учаастактарын түүлэһии төлөбүрүн быһаарыы бэрээдэгин туһунан балаһыанньаны уонна сир учаастактарын базовай ставкаларын кээмэйин бигэргэтии буолбута. Бу балаһыанньаны ылыныы РФ уонна СӨ Сиргэ кодекстарыгар тахсыбыт уларыйыыларга, РФ уонна СӨ бырабыыталыстыбатын дьаһалларыгар олоҕуран, сир учаастактарын түүлэһии төлөбүрүн базовай ставкаларын быһаарыы олохтоох салайыныы уорганнарын боломуочуйаларыгар киирэрин иһин оҥоһулунна. Бу маны бигэргэтии түмүгэр 2020 сылтан улуус олохтоохторо, тэрээһиннээх уонна фермерскэй хаһаайыстыбалар тыа хаһаайыстыбатыгар туһаныллыахтаах сир 1 гектарын иһин 215,60 солк. төлүөхтээхтэрэ быһаарыллыбыта. Онон саҥа сылтан сири түүлэһии төлөбүрэ биһиги улууска 103 солк. 90 харчынан аччаата (бу иннинэ 1 гектар сиргэ 319,50 солк. эбит).
Биир ураты суолталаах быһаарыынан Бороҕон сэлиэнньэтэ улуус административнай киинин быһыытынан анал статуһун туһунан балаһыанньаны ылыныы буолла. Бу докумуон бырайыагын тула уонтан тахса сыл устата элбэх дьүүллэһиилэр, кэпсэтиилэр барбыттара. Дьэ, былырыын Сэбиэт VII сиэссийэтигэр бэс ыйыгар бигэргэммитэ. Инники өттүгэр бу анал статуска олоҕуран, Бороҕон сэлиэнньэтин социальнай-экономическай сайдыытыгар саҥа хайысхалар, ирдэбиллэр, эбии үбүлээһиннэр көрүллүөхтэрэ диэн эрэнэбит.
— Нэһилиэктэргит дьокутааттарын кытта туох үлэни тэрийдигит? Кинилэр таһымнарын үрдэтиигэ болҕотону уураргыт буолуо.
— Биирдии мандааттаах уокуруктан талыллыбыт дьокутааттар быыбардааччылары кытта үлэлэрин тэрийиигэ баартыйа испииһэгинэн талыллыбыт дьокутааттары сыһыарбыппыт. Быыбардыыр уокуруктарынан «Дьокутаат күннэрин» тэрийэн, нэһилиэктэр дьокутааттарын, дьаһалталары кытта көрсүһэн, туох кыһалҕалаахтарын, хайдах-туох дьаһанан олороллорун билсэбит. Быыбардааччылары кытта ыкса сибээһи тутан үлэни тэрийиигэ нэһилиэктэр дьокутааттарын Сэбиэтин кытта анал Сөбүлэһиигэ олоҕуран үлэни тэрийэбит. Нэһилиэк дьокутааттарын оруолларын уонна эппиэтинэстэрин үрдэтиигэ анаан былырыын «Нэһилиэк бэрэстэбиитэллээх уорганнарын үлэлэрин тэрийиигэ бастыҥ муниципальнай быраактыка» диэн куонкурус тэрийэн саҕалаабыппытын быйыл муус устарга Олохтоох салайыныы күнүгэр түмүгүн таһаарыахпыт.
Маны таһынан, нэһилиэктэргэ түөлбэлэр үлэлэрин сүрүннээһиҥҥэ улуус Сэбиэтэ түөлбэлэр үлэлэригэр быраап-нуорма өттүнэн хааччыйыы үлэтин ыытан, анал правовой аакталары ылыммыппыт. Ол түмүгэр 2019 сылга нэһилиэктэргэ тэриллибит түөлбэлэр анал балаһыанньалаах буоллулар, кыраныыссалара бигэргэннэ, 108 түөлбэттэн 83-һэ регистрацияланан анал сибидиэтэлистибэлэри туппуттара. Улуус дьаһалтата бу үлэни салҕаан тиһэҕэр тириэрдиэҕэ.
Сэбиэт дьокутааттара быыбардыыр уокуруктарыгар нэhилиэнньэни кытта быhаччы сибээhи туталлар, олохтоохтор туруорсар боппуруостарыгар, араас кыhалҕаларыгар ахсаабат көмөлөрүн оҥороллор, болҕомтолорун уураллар. Уокуруктарынан талыллыбыт дьокутааттар улууска, нэhилиэктэргэ ыытыллар араас тэрээhиннэргэ, дьаhалларга быhаччы кыттыыны ылаллар, тэрийсэллэр, көмөлөhөллөр.
Бүтүн Арассыыйатааҕы олохтоох салайыныы Саха сиринээҕи салаатын уонна СӨ бэрэстэбиитэллээх уорганнарын Ассоциациялара ыыппыт холбоһуктаах мунньахтарыгар, «төгүрүк остуолларыгар» Дьокуускай куоракка, Хаҥаласка, Аммаҕа кыттыыны ыллыбыт. Үгэскэ кубулуйбут бэрэстэбиитэллээх уорганнар Ассоциацияларын өрөспүүбүлүкэтээҕи спартакиадатыгар улуус Сэбиэтин хамаандата 2-с миэстэни ылбыта. Ылбыт бирииспитин – «Өлүөнэ очуостара» айылҕа пааркатыгар путевканы амарах санаа аахсыйатынан оҕо реабилитационнай Киинин иитиллээччилэригэр бэлэх быһыытынан биэрбиппит.
— Түмүккэ, Сэбиэт үлэтин инники былаанын билиһиннэр эрэ.
— Улуус дьокутааттарын Сэбиэтин инники соруктарынан улуус социальнай-экономическай сайдыытын 2030 сылга диэри Стратегиятын олоххо киллэрии, быйыл Улуу Кыайыы 75 сылын киэҥник бэлиэтээһин, СӨ бэрэстэбиитэллээх уорганнарын дьокутааттары II сийиэһин үлэтигэр кыттыы, 2022 сылга Саха АССР тэриллибитэ 100 сылынан Бороҕоҥҥо ыытыллыахтаах СӨ норуоттарын ХХХ спортивнай оонньууларын тэрийии, Ил Түмэни кытта салгыы бииргэ үлэлээн, Бүтүн Арассыыйатааҕы олохтоох салайыныы Саха сиринээҕи салаатын уонна СӨ улуустарын уонна куораттарын, илин эҥэр улуустар бэрэстэбиитэллээх уорганнарын Ассоциацияларын үлэлэригэр кыттыы уонна улуус, нэһилиэктэр дьаһалталарын, нэһилиэк Сэбиэтин дьокутааттарын кытта ыкса ситимнээх үлэни тэрийии, хардарыта сибээһи олохтооһуну ыытыы буолаллар.
Депутат санаата
Лена Павлова, Мүрүтээҕи быыбардыыр уокурук дьокутаата:
— Мин элбэх мандааттаах Мүрүтээҕи быыбардыыр уокурукка улуус дьокутаатынан талыллыбытым. Тоҕус сыл Мүрү нэһилиэгэр баһылык солбуйааччытынан үлэлээбитим. Дьиэ кэргэн, култуура, эдэр ыччат, бэрээдэк, доруобуйа хайысхаларыгар элбэх үлэ ыытыллыбыта. 15 түөлбэни 15 быыбардыыр уокуруктарынан тэрийбиппит.
Билигин дьокутаат буоларым быһыытынан элбэх оҕолоох ыаллары, кырдьаҕастары уонна уопсастыбаннаһы кытта үлэни тэрийиигэ эппиэттээхпин.
Александр ТАРАСОВ
