Быралыйар былыргыттан бүгүҥҥү күҥҥэ диэри

Бырда быста сыһан, тиһэх күүһүн түмүнэн, саҥа эрэлин ууран, күөх сайыны ураты ахтылҕаннаахтык, туспа тэрээһиннээхтик көһүтэр уонна көрсөр саха урааҥхайтан атын омук бу Орто дойдуга баара эбитэ дуу… Баар да буоллаҕына, кини сайына, кини ону көһүтэр сүрэҕин тэбиитэ, кини көрсөр үөрүүтүн үлүскэнэ букатын атын тыыннаах буолуохтаах.

Саха  олоҕо уонна  итэҕэлэ

Тыһыынчанан сылларга дьиэ ынах уонна сылгы сүөһүтүн иитэн кэлбит саха омуга, бу чэҥ муус дойдуга олохсуйуоҕуттан, аҕыс ый уһуннаах кырыалаах кыстыгы хайдах туорууруттан дьылҕата тутулуктанара. Сүөһүтүн этэҥҥэ дьыл таһаардаҕына олоҕо салҕанара, кэлэр кыстыгы туорууругар үс ыйдаах күөх быйаҥ көһүтэрэ. Курааннаатаҕына, тугу хоргу­туоҕай, өлөр мөхсүүтүнэн мөхсөн, ол-бу дулҕа, талах быыһын тирбэҕэлэһэн, күһүнүн муус үрдүнэн күөл ходуһатын эбинэн кыстыгар киирээхтиирэ. Бүтүн ыал инникитин саныан да куттанар аас-туор олоҕо саҕаланара.

Быйаҥнаах сайын үүннэҕинэ, кини дьоло ол буолара. Бука итинник олохтон силис тардан, саха омугун итэҕэлэ үөскээтэҕэ. Бүтүн олоҕо айылҕаны кытта ситимнээх эрэ буолбакка, айылҕаттан быһаччы тутулуктаах омукка онтон атын буолуон табыллыбат. Улуу тунах кэмэ үүнүү­тэ, айылҕа өрөгөйдөөн тыллыыта, түөлбэ күөл саҕа түһүлгэни тэрийэн, сиэри-туому толорон ыһыах ыһан, аал уоту оттон үрүҥ сөлөгөйүнэн айах тутан, тоҕус хаттыгастаах үрдүк мэҥэ халлаан кэрдиилэригэр олорор Үрдүк Айыыларын эр-биир ааттаталаан алгыс этэрэ, сир-дойду иччилэрин күндүлүүрэ, күөх быйаҥы биэрэллэригэр үҥэн-сүктэн көрдөһөрө.

Үйэлэртэн үйэлэргэ саха киһитэ, окко киириэх иннинэ, үөрэн-көтөн, бэһэлэйдээн хаалара. Тириитэ тэнийиэр, санаата манньыйыар диэри сыалаах эти тото-хана сиирэ, саамал кымыһынан сүрэҕин сөрүүкэтэрэ. Сүүрэн-кылыйсан, халбас харата хапсаҕайдаһан, киил маһы баччыктаан мас тардыһан бэрдин билсэрэ, бар дьонун уруйун истэрэ. Улуу тунах ыһыах оһуохайыгар таптал кыыма тыллара, сэмэй тарбахтар кистээн, саҥата суох сэмээр кэпсэтэллэрэ.

Улуу тунах ыһыахтарын кэннилэриттэн саха киһи­тэ быһымахтаах уонна былдьа­һыктаах от үлэтигэр киирэрэ. Төһө күүһэ, кыаҕа тиийэринэн күөх быйаҥы сомсон хаалар дьулуһуулааҕа. Саха сирин сайына саҕаланан иһэн, күнэ арҕаалыырга барарынан уратылаах. Ону билиммиттии, от-мас быһымах күүстээхтик үүнэн-тыллан, ситэн-хотон хаалаахтыыр буоллаҕа. Саха киһитэ барахсан, айылҕа ол үрдүк күүрээнин кытта күрэстэһэн, сай устата хаста да эт быстан туран, отун үлэтин түмүктүүрэ. Күүһүн таһынан үлэлээн, күһүнүн быарынан сынан хаалара.

Ити барыта былыргы быраман дьылларга, ааспыт, умнуллубут сахтарга этэ диэтэххэ, биир өттүнэн, сөп курдук буолуоҕа. Атын өттүнэн, олох майгытын сорох көстүүлэрэ эрэ ханныктык эмэтик уларыйыахтарын сөп, оттон ис дьиҥэ оннунан хаалар. Бу буор сир, ол добун халлаан туралларын курдук оннуларынан хамсаабакка тураллар. Киһи төрүүр, олох олорор уонна өлөр аналыттан мүччү түспэт.  Аһыыр-таҥнар кыһалҕа кинини олоҕун устата кыаһыылыыр.

Сэбиэскэй  былаас боппотоҕо — төрүт үгэстэри умуннарбыта

Мин, «национальнай куор­малаах, сэссэлиистии ис хоһоонноох» ыһыахтар өрөгөйдөөн ыһыллалларын саҕана бороохтуйбут киһи, саха төрүт ыһыаҕын туһунан онтон-мантан ааҕан, одоҥ-додоҥ өйдөбүллээх аныгы дьоҥҥо киирсэбин. Оскуолаҕа киириэм иннинэ (8 сааспар диэри), нэһилиэк оччотооҕу кыра холкуоһун ыһыаҕар, оҕолуун-улаханныын төгүрүччү түөлбэлээн олорон, чороону кэритэн кымыһы иһэллэрин өйдүүбүн. Эт уонна кымыс, холкуос суотугар, босхо буолара. Дьиҥэр, туох оннук элбэх киһилээх ыһыаҕа буолаахтыай, олохтоохтор бэйэлэрэ эрэ түмсэн эрдэхтэрэ. Алгыс этиллиитин, сиэр-туом толоруллуутун бу диэн өйдөөбөппүн. Биир эмэ кырдьаҕас оҕонньор киһи, сиэллээн-кутуруктаан да буолбатар, син алгыыра эбитэ буолуо ээ. Ыһыах ааттаахха, хайдах олоро биэрдилэр да, аһаан имиппитинэн барыахтарай.

Онтон кэлин, 60-с сыллартан саҕалаан, ыһыахпыт дьэ, кырдьык, толору сэссэлиистии ис хоһооннонон барбыта. Холкуос, кэлин сопхуос охсуулаах үлэҕэ ситиһиилэрин туһунан тойон дьон иккилии-үстүү чаастаах уһун-синньигэс дакылааттарыттан ыһыах саҕаланара. Ас-үөл төлөбүрдээх буолбута эрээри, сыаната удамыр этэ. Оччотооҕу 1 солкуобайга иһиҥ ыларынан аһыахха сөптөөҕө. Эт буспут миинэ босхо бэриллэрэ. Кымыһы, кыра өстүөкүлэ кырыыҥкаҕа да буоллар, бастаан босхо иһэрдэр этилэр. Олох кэлин быыппаҕы доруоһанан көөнньөрөн иһэрдэннэр, оҕону-урууну холуочутар буолбуттар этэ. Ас-үөл хорчуоппата дэлэй буолара. Оттон уонна күннэри-түүннэри эргитэн оһуохай дуорайара. Атах оонньуута, сүүрүү, хапсаҕай, мас тардыһыыта, киэһэ өттүгэр булгуччу ат сүүрүүтэ тэриллэрэ. Сэбиэскэй кэмҥэ Ньурба оройуонун нэһилиэктэригэр да, киинигэр да ыһыахтар сүрүннээн итинник майгыннаахтык ыһыллар этилэр.

Олох кэлин, Дьокуускай чугаһынааҕы ыһыахтарга элэҥ-сэлэҥ сылдьытылаан бараммын өйдөөбүтүм, дойдум ыһыахтара быдан тэрээһиннээхтик, чахчы суолталаахтык ыһыллар эбиттэрин. Аҥаардас оһуохайын сибилигин даҕаны харахпар оҥорон көрөр, дорҕоонун кулгаахпар истэр кыахтаахпын. Оччотооҕу бастыҥ үҥкүү тылын этээччилэр кылыһахтаах чөллөркөй куоластара, туттан-хаптан, хамнанан түһүлгэни биир тэҥник долгулдьута хаамтараллара – умнуллубат.

Тиллии

Ааспыт үйэ 90-с сылларыттан, ол аата улахан уларыйыылардаах кэмҥэ сөп түбэһиннэрэн, ыһыах саҥалыы көрүүнэн уонна сыһыанынан салайтаран ыһыллар буолбута. Манна «саҥалыы көрүүнэн уонна сыһыанынан» диэн барбах тыл кырааскатыгар этиллэр. Дьиҥнээҕинэн, төрүт үгэстэргэ төннүү бэрээдэгинэн этэ буоллаҕа. Били, тыл номоҕо буолбут национальнай куормалаах уонна оннук ис хоһоонноох ыһыахтары ыһыыга холонуу саҕаламмыта.

Биһиги, аныгы сахалар, аныгылыы ыһыахтары ыһабыт. Үөрүүлээҕэ, өбүгэ үгэһин сөргүтэбит, сэрэхтээҕэ — саҥалыы тыыны киллэрэбит. Манна сүөргүлээн этиллибэт, ыһыаҕы саха итэҕэлин төрүтүгэр тиэрдэр буоллахха, саҥаны киллэрии сүрдээх сэрэхтээх буолуохтааҕа, мөккүөргэ туруон табыллыбат.

Ыһыаҕы кытта сибээстээх биир «саҥаны киллэриини», дьон-сэргэ бэйэтэ билинэн, күлүүгэ-элэккэ туруорда курдук. Ол омуннаатахха, сааскы Ньукуолунтан саҕалаан, күһүн от-мас хагдарыйыар диэри, ол-бу буолар-буолбат, ханнык эрэ бөлөх дьон интэриэһин иһинэн-таһынан суолталаах «ыһыахтар» тустарынан этиллэр. Маннык ыһыах ыһыллыбат, «ыытылларынан» уратыйар. Харчылаах буоллаххына, күн аайы да «ыһыахтаа» — көҥүлүҥ. Омугуҥ итэҕэлин сиргэ-буорга тэпсэр аньыылаах санаата суох буоллаххына, көннөрү бэһэлэйдээ, майыапкалаа, айылҕалыын «алтыс».

Ол өрө көтөҕүллүүлээх кэмнэргэ

Бүгүн, Улуу тунах ыһыахтара ыһыллыахтарын эрэ иннинэ, онно кытыаран уруккуну-хойуккуну ахтыһан, бүгүҥҥү күннээххэ илиибитигэр туох баардаахпытынан өҥнөн ыларга, ол быыһыгар итэҕэһи-быһаҕаһы  этэн аһарарга, бэрт тоҕоостоох кэм курдук. В.В.Илларионовы ыһыаҕынан, олоҥхонон, оһуо­хайынан ситимнээн, саха орто уонна кырдьаҕас саастаах дьоно бары кэриэтэ бэркэ билэр буолуохтаах. Аны уһун сылларга ыччат дьону үөрэтэ-уһуйа сылдьарын быһыытынан, эдэрдэр даҕаны кини ким-туох буоларын, бука, тумуһурдатан эрдэхтэрэ.

— Олоҕум устата Олоҥхо – Ыһыах – Оһуокай өйдөбүллэрин өрө тутан кэллим, — диир ытык­табыллаах Баһылай Баһы­­лайабыс. — Олоҥхо — учуо­най буолбут, эдэр сааспыттан оҕонньор буолуохпар диэри сыралаһа сылдьар үлэм уонна олоҕум суола. Сунтаартан төрүттээхпин. Киһини өйдүүр буолуохпуттан күн бүгүнүгэр диэри, ыһыахтары көтүппэппин. Бэйэм улууһум нэһилиэктэрин ыһыахтарыттан саҕалаан, Бүлүү сүнньүн, киин, Илин эҥээр бары уонна сорох хотугу улуустар ыһыахтарыгар, ама, сырыттым ини сылдьыбатым ини. Аны туран, туох ханнык иннинэ, ыһыах оһуокайын сэргээн истэр буоларым. Аар саарга аатырбыт Сэргэй Сибиэрэп — Кыыл Уола үҥкүү тыла этэрин оҕо эрдэхпиттэн истимэхтээбит киһибин. Кэлин үлэһит, исписэлиис буолан баран, быһа холуйан 30-тан тахса сыл ыһыах оһуокайга күрэһин дьүүллүүр сүбэтин бастаан чилиэнинэн, кэлин бас дьаһабылынан үлэлээн кэллим. Оо, эҥинэ бэйэлээх тохтор көмүс күөмэйдээх үҥкүү тылын этээччилэри, кылы сыыйбыттыы кылыгырас кылыһахтаах куоластаах оһуокайдьыт одьунаастары, кэрээбэккэ этэр, өрөөбөккө үөтэр кэҕэ кыыллыы түүнү быһа чоргуйар тыл уустаахтарын иһиттим ини, истибэтим ини. Чахчы бөҕө кулгаахтаах эбиппин ээ диэн, бэйэбин күлэ сананааччыбын.

1990 сыллаахха «Дьокуускай куоракка ыһыаҕы тэрийиэххэ сөп дуо?» диэн ыстатыйаны суруйан, «Кыым» хаһыакка бэчээттэппитим. Сэргээһин баар этэ, кэпсэтии тахсыбыта. «Алтан сэргэ» кулууп чилиэннэрэ Туймаада ыһыаҕын тэрийиини күүскэ өйөөбүттэрэ. Куорат мээрэ Павел Бородин, солбуйааччылара А.Е.Алексеев, В.Т.Иванов, култуура салаатын сэбиэдиссэйэ О.М.Харайбатова сиһилии билсэн бараннар сөбүлэҥ биэрбиттэрэ. «Кут-Сүр» түмсүү түсчүтэ Лааһар Афанасьевтыын «Туругуруу ыһыахтара» тосхолу  суруйбуппут. Ол тосхол быһыытынан, үрдүк мэҥэ халлаан тоҕус хаттыгаһыгар олохтоох тоҕус Айыыларга сүгүрүйүү дабатыылаах ыһыахтара, тоҕус сыл устата ыһыллыахтаахтарын туһунан суруйан брошюранан таһааттарбыппыт.

1990 сыл, Дьөһөгөй Айыы сылынан ааҕыллан, куорат эбэ хотун ат сүүрдэр сиригэр-уотугар аан бастаан ыһыах ыһыллыбыта. Дьоллоох Дьокуускай куорат  түөрт үйэҕэ чугаһыыр кэмнээх историятыгар ыһыахтар ыһыллыбыттарын туһунан чуолкай сибидиэнньэ суох. Арай норуот үһүйээнинэн, Туймаада хочотугар аан-маҥнайгы ыһыаҕы Эллэй ыспыта дэнэр. Ол хаһыс үйэҕэ ыһыллыбыта биллибэт. Дьиҥэр, нуучча кэлиэр диэри, улуу хочоҕо ыһыах бөҕөтө ыһыллан кэллэҕэ дии. Нуучча бас билиэҕиттэн, Дьокуускай остуруок туругуруоҕуттан, Туймаада хочотугар саха ыһыаҕа тохтообут буолуохтаах. Хара бастакыттан нууччалыы тыыннаах остуруок, соннук тыыннаах уонна эйгэлээх Дьокуускай куоракка кубулуйдаҕа. Бэл, сэбиэскэй кэмҥэ ол олохсуйан хаалбыт «үгэс» оннуттан уларыйбатаҕа. XX үйэ бүтүүтүгэр эрэ кэлэн, Саха сирин, саха норуотун киин куоратыгар — Дьокуускайга — ыһыах булгуччу ыһыллыахтаах историческай, национальнай, итэҕэл, үгэс төрүөттэрдээҕин саҥа кэм бэйэтинэн тосхойон, олугун охсон биэрбит эбит.

Саха ССР Үрдүкү Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ М.Е.Николаев уурааҕынан, бэс ыйын 21 күнэ — Ыһыах күнүнэн, анал өрөбүл күннээх национальнай бырааһынньыгынан биллэриллибитэ. Норуот үгэстэригэр олоҕурбут чахчы муударай быһаарыы. Бэс ыйын 21-рэ – Саха сиригэр күн муҥутаан уһуур, үөһээҥҥи Үрдүк Айыылар  аньыылаах-харалаах бу буор сиргэ муҥутаан чугаһаан ылар  кэмнэрэ.

Олоҥхо  ыһыаҕа норуот  өрөгөйүгэр ыһыллар

2005 сыл сэтинньи 25-гэр ЮНЕСКО быһаарыытынан, олоҥхобут киһи аймах тылын ууһунан айбыт, матырыйаалынайа суох култууратын кылаан чыпчаалынан билиниллибитэ. СӨ бэрэсидьиэнин ыйааҕынан, 2006-2015 с.с. олоҥхону салгыы үөрэтиигэ, чинчийиигэ, тарҕатыыга, үгүс хайысхалаах тэрээһин дьаһаллары олоххо киллэриигэ туһуламмыт 10 сыллаах түһүмэх кэминэн биллэриллибитэ. Маны таһынан, өрөспүүбүлүкэ бары улуустарынан наардаан, сылын ахсын Олоҥхо ыһыаҕын ыһарга быһаарыллыбыта.

Ол онтон ылата эмиэ балачча уу устан ааста. Олоҥхо ыһыаҕын саҥаны, сонуну төрүттээһин курдук ылыныахха сөп этэ курдук эрээри, үгүс олоҥхобут түмүктэнэр түһүмэҕэ айыы хаан аймахтарын, күн улууһун дьонун өрөгөйдөрө үрдээбитэ, дьоллоро-соргулара томтойо туолбута, биир хаан-уруу дьон буолан улуу түһүлгэни тоҕуоруппуттара, булгуччу саргылаах ыһыах ыһыллыытынан хоһуллар. Онон, Олоҥхо ыһыаҕа, ким да өйүн ууһунан айан таһаарбыт, санаатын сарбынньахтарыттан сап гынан тиспит айымньыта буолбатах.

Былаас норуотун туһугар үчүгэйи оҥордоҕуна, ол булгуччу бэлиэтэниэхтээх. Өрөспүүбүлүкэбит бэрэсидьиэннэрэ М.Е.Николаев, В.А.Штыров, Ил Дархан Е.А.Борисов, Ыһыах уонна Олоҥхо өрөспүүбүлүкэ уонна Арассыыйа таһымнарын нөҥүөлээннэр, саха норуотун духуобунай култууратын аан дойдуга сирэйдээн көрдөргө уонна кэрэхсэтэргэ уруттата уунар чыпчаал киэн туттуубутунан буолалларыгар, сыаната биллибэт өйөбүлү оҥорбуттара. Өскөтө өрөспүүбүлүкэ үрдүкү салалтата аахайбат уонна өйөөбөт буоллаҕына, маннык ситиһиилэр хаһан да кэлбэттэр.

Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ А.Н.Жирковы ойуччу тутан бэлиэтиэхпин баҕарабын. Саха норуотун духуобунай нэһилиэстибэтэ уонна култуурата чөллөрүгэр түһүүлэригэр, салгыы сайдыыларыгар кини курдук түбүгүрбүт, үгүһү оҥорбут уонна ситиспит киһини көрдөөн булар уустук дьыала буолуоҕа. Норуот, Олоҥхо ыһыаҕын, бэйэтин духуобунай култууратын кылаан көстүүтүн уонна кини күүһүн түмэр, сомоҕолуур биир дьоһуннаах төрүтүн быһыытынан билиннэ уонна ылынна. Бу сүүнэ ситиһии буолар! Маныаха барытыгар, Олоҥхо национальнай кэмитиэтин бас дьаһабыла А.Н.Жирков тус кылаата баар. Мин, Александр Николаевичка кынат буоламмын, өр сылларга бииргэ үлэлэһэн кэлбиппинэн уонна салгыы үлэлэһэ сылдьарбынан киэн туттабын.

Дьон-сэргэ  саҥаны ылынан,  салгыы сайыннарар буоллаҕына

Хайа да ыһыах — сиэр-туом толоруллуутунан, алгыһынан уонна оһуокайынан. Алгыс Үөһээ Айыыларга, сир-дойду иччилэригэр туһуланар. Улахан тойон дуу эбэтэр урукку улуу киһиэхэ дуу ананан этиллибэт. Туох да айхала, дирбиэнэ-дарбаана суох оҥоһуллар. Ыһыах сиэрэ-туома, алгыһа — бу саха итэҕэлэ, кини сири-халлааны анаарар өйө-санаата, мифологията уонна бөлөһүөпүйэтэ түмүллэн сылдьар көстүүтэ. Ыһыах аһыллыытын сиэрин-силигин толоруу наһаа уһуура, тэнийэрэ сатаммат. Ол — салгымтыалаах уонна сылаалаах.

Ыһыах аһыллыытын сиэригэр-туомугар бөлөх тойуксуттар Айыыларга туһаайан күргүөм тойугу толороллорун туһунан бэлиэтээһин В.Серошевскайга баар. Эбэтэр кымыһы иһии туомун кэнниттэн, мустубут дьон төбүрүөннээн олорон, тойугу таһаарааччыны уонна кинини үтүктээччилэри истэллэр эбит. Биһиги кэммитигэр итиннэ сөптөөх холобурдар бааллар. Бороҕоҥҥо ыһыллыбыт Олоҥхо ыһыаҕар биллиилээх оҕо хуорун төрүттээччи В.С.Парников салайыытынан, ыһыах күргүөм тойуга толоруллубута. Үөһээ Дьааҥытааҕы уонна Бүлүүтээҕи Олоҥхо ыһыахтарыгар күргүөм тойуктар эмиэ баар этилэр.

Билигин улуу уонна биллиилээх дьоммут ааттарынан уонна бэлиэ сылларынан дархаһытан ыһыахтарбытын ыһар буоллубут. Оннук дьаһаныахха син сөп буолуо эрээри, хайа да түбэлтэҕэ ыһыах сиэригэр-туомугар, алгыһыгар ол улуу киһи аата-суола, үтүөтэ-өҥөтө олох сыбаныа суохтаах. Итэҕэл диэн итэҕэл, төһө да улуутун иһин, киһи диэн киһи. Ыһыах түһүлгэтин атын тэрээһиннэригэр, оһуокайыгар ахтыллара, ааттанара, бэлиэтэнэрэ сөптөөх.

Оһуокай  туһунан салҕыбакка  туран

Көрө-истэххэ сырыттахха, дьон да бэлиэтииринэн, ордук Олоҥхо ыһыахтарын оһуокайа кыайан сайдыбакка турар. Олоҥхо ыһыаҕа, дьэ, кырдьык, далааһыннаах тэрээ­һиҥҥэ кубулуйда. Бу гынан баран, доҕоттор, биир төрүт өйдөбүлү долоҕойбутугар кытаанахтык тутан кэбиһиэҕиҥ: ыһыах оһуокайын хайа да бэйэлээх атын тэрээһин олох туора түһүө, мэһэйдиэ суохтаах. Биһиги үгүс ыһыахтарбытыгар, ол иһигэр Олоҥхо ыһыаҕар кытары, аата-ахсаана суох арааһынай тэрээһиннэр ыһыах түһүлгэтин хабалыйар хаба ортотун, килбэйэр киинин, саамай куһаҕаннатаҕына, дьон-сэргэ сөбүлээн үмүөрүһэр миэстэлэрин «былдьаабыт» буолаллар. Ол оннугар оһуокайбыт ханна эрэ түһүлгэ кытыытын диэки сатарыыр. Итинник буолуо суохтаах, саха төрүт үгэһинэн, ыһыах оһуокайынан сыаналанар, кэпсэлгэ турар, номоххо кубулуйар.

Бэл, олоҥхо муҥутаан сайда сылдьыбыт саха төрүт улуустарыгар, ыһыахтарын оһуокайа кыайан тэриллибэт. Дьүүллүүр сүбэҕэ сэлээнниир, соҥнуур курдук майгы баар. Киһитэ элбэх буоллаҕына, үрүтүн үөһэ хас да хос эргиир оҥорон үҥкүүлээһин баар. Түөлбэ күөл саҕа улахан түһүлгэ төрүттэннэ диэн дэлэҕэ этиллиэ дуо. 2012 сыллаахха Ньурбаҕа ыһыллыбыт Олоҥхо ыһыаҕын оһуокайа, уһуннук этиллибитинэн Гиннес муҥутуур көрдөрүүтүгэр киирэригэр, тыһыынчаттан тахса киһилээх биир улахан түһүлгэнэн төрүттэммитэ.

Оһуокай туһунан кэпсээммэр кытыаран, биир ымыы санаабын этэн кэбиһиим. Ыһыах Дархан этээччитэ чиэстээх ааты сүкпүттэр, быйылгыттан саҕалаан уонна онтон кэлэр ыһыахтарга түһүлгэлээн этэннэр баардарын, буорахтара кураанаҕын биллэриэхтээхтэр. Уонна, саамай кылаабынайа, бэйэлэрин ааттарынан бириистэри туруоруохтаахтар. Маныаха үчүгэй холобуру Мииринэй улууһун олохтооҕо, Дархан этээччи Владимир Семенов көрдөрөр. Үөһээ Дьааҥыга ыһыллыбыт Олоҥхо ыһыаҕын Дархан этээччитин аатын ылан баран, бэйэтин аатыттан 5 кырса тириитин бириискэ туруорбута. Бу буолар, чиэс-суобас, мааны майгы көстүүтэ. Хомойуох иһин, наар ылар эрэ мөккүөннээх, онтулара табыллыбатаҕына өссө араастаан тыллаһан, саҥаран-иҥэрэн турааччы биһиэхэ аҕыйаҕа суох. Киһи суобаһынан, көнө майгытынан уонна талаанынан биһирэтэн, ааты-суолу ылыахтаах.

Алгыс  баһа сыалаах

Этэн көрдөҕүм аайы, санааларым эбии эбиллэн кэлэ тураллар. Билэбин, туох да элбэҕи кыайан эппэккэ хаалбыппын. Ыһыах, олоҥхо, оһуокай туһугар сыраларын биэрэн үлэлэһэ сылдьар үгүс ахсааннаах кэллиэгэлэрим, таптыыр, ытыктыыр, сүгүрүйэр урукку да, билиҥҥи да үҥкүү тыла этээччилэрим ааттарын-суолларын анаан-минээн ааттаталаабатахпын. Күн бүгүҥҥүлээх эрэ буолуо суоҕа диэн, ол итэҕэспин мүлүрүтүнэн көрүүм.

Быйыл сааһын айылҕабыт уордайда, оҕолорун атаҕастаата. Ону ол диэбэккэ, үлэлиэҕиҥ-хамсыаҕыҥ, үөрүөҕүҥ-көтүөҕүҥ, самаан сайыммыт салаллыбычча Улуу тунах ыһыахтарбытын ыһыаҕыҥ. Өбүгэ үгэһин тутуһан, Үрдүк Айыыларбытыгар хайыһыаҕыҥ, ил-эйэ, доҕордоһуу уонна сомоҕолоһуу тыыныгар куустарыаҕыҥ. Уонна, оттон, үтүө алгыһы кытта күүс-күдэх ылбычча, күргүөм үлэҕэ турунуоҕуҥ!