Айылҕа күүһүн утары барбаккын

Араас санаа

Бастакы киһи. “Айылҕаны утары барбаккын. Амма туһунан тус бэйэм санаам диэн элбэх дьон кэлэн, кэрэ сирбитин тэпсибэтин, киртиппэтин диэн айыл5а бэйэтэ дьаһайда. Сылын аайы дьэдьэнньиттэрбит, сөтүөлээччилэрбит элбэхтэрэ. Сиргэ-уокка туох да харыстабыла, ытыктабыла суох сыһыаннаһаллар. Бөхтөрүн  хомуйбаттар, аһаабыт сирдэригэр ыһан-тоҕон хааллараллар. Өрүскэ бытыылканы үлтүрүтэн быраҕаттыыллар, кытыл устун ыһан кэбиһэллэр. Аны спортивнай оонньуулар буолар түгэннэригэр уон оччо киһи кэлэн, төһө айбардыа биллибэт”.

Иккис киһи. “Аныгы үйэҕэ муус устуутун салайыахха сөп буолуо. Сыл устата кыһын тымныытын, муус халыҥын өрүс устатын тухары чинчийдэххэ, оҕо суоттуур садаачата да буолуон сөп, бүтүн физико-техническай, космофизическай институттардаахпыт дии, бюджет харчытыгар олороллор. 60 кыраадыстаах кыһын кэннэ Алдан өрүс хамсаабакка турара онто да суох эрдэттэн билгэлэнэрэ буолуо”.

Үһүс киһи. “Кыhын тымныы буолан, муус халыҥ, аны туран, саас күүскэ хаардаан, улаханнык хатарбакка ириэрэн элбэх уу тэҥинэн киирэн халаан буолла дии саныыбын.
Алдан улууhугар эмиэ элбэх уу кэлэн, көмүсчүттэр даамбалара тоҕо баран, үрэхтэр киртийиилэрэ тахсыбыт. Онон Амма, Алдан бастарыгар элбэх хаар түспүтэ сиэтэ.
Тустаах тэрилтэлэр Гидромет, МЧС, Бырабыыталыстыба күдээринэ сыhыаннара итинниккэ тириэртэ. Муус харбытын тута дэлби тэптэрэн испиттэрэ буоллар, итинник буолуо суох этэ”.

Төрдүс киһи. “Халаан уутун ханнык даҕаны билгэ, суһал быһыы-майгы тэрилтэлэрэ саба баттыыр кыахтара суох. Айылҕаны кыайбыт суох. Бэйэтэ сөп буола-буола көрөн дьаһанар, ыраастанар”.

Бэһис киһи. “Мин картаннан көрөн олорбут буолан этэбин, быйыл кыһын Илин эҥээргэ хаар чараас этэ, 25-30 см, онтон сааһыары олус элбэх хаар түспүтэ уонна 35-50 см буолта, муус устар ый тымныы, улахан ириэһинэ суох этэ, онон бу халыҥ хаар олох ыам ыйыгар дылы ууллубакка сыппыта, онтон ыам ыйын саҥатыгар эмискэ сылыйан +17+22 кыраадыс тиийэн, хаар эмискэ ууллан, үрэхтэринэн балысханнык киирэн, Амманы толорбута. Аны Амма аллараа өттүнэн халыҥ уонна тоҥ муус харан, уу хаайтаран, Амма хочотун толорон кэбистэ, бөһүөлэктэри уу ылла”.

Алтыс киһи. “Халыҥ-кэтит муус кытылы кытта хам сыстан, биир кэлимсэ – монолит буолан хаалар. Муус кыайан көтөҕүллүбэккэ, итиэннэ муус хамсыан иннинэ ардаабатаҕа, онон ырбыы тахсыбакка итинник көстүү тахсар. Ырбыы таҕыстаҕына муус кэбириир, көмүрүө курдук буолар, бэйэтэ тырыта бара сылдьар буолар”.

Сэттис киһи. “Айылҕа бэйэтэ билэн турдаҕа, ити хараардыы, эрбээһин диэн сымыйа үлэ. Хараҕы баайыы. Мууһу хараардан өрүһү эрдэ ыыппаккын. Кумах тэһи сиэн баран турар. көннөрү харчы ороскуота, ким эрэ онтон туһанар дии саныыбын. Өрүстэри дириҥэтии үлэтэ барбатыттан итинник ууга барыылар сыл аайы хатыланаллар. Ылан көрдөххө, сэбиэскэй кэмҥэ сыл аайы ууга бараллар этэ дуо? Сүүрбэ биирис үйэҕэ үктэнэн баран, сыл аайы уу айдаана. Тоҕо диэн боппуруоһу ким да көтөхпөт быһыылаах. Өрөспүүбүлүкэҕэ халаан уута төһөлөөх ороскуоту аҕаларын ким да билбэт. Ол ыаллары эрэ ааҕыахпыт, ону таһынан төһө бааһына, ходуһа сирэ уу анныгар хаалара, күрүө-хаһаа, уот лиинийэтэ, суол-иис. Дьэ барытын ымпыктаан-чымпыктаан аахтахха, сөҕүмэр суумма тахсара буолуо”.

Ахсыс киһи. “Ити мууһу эрбээһин туһата суох. Тоҕо диэтэххэ халлаан өссө тымныы эрдэҕинэ эрбииллэр. Түүн тоҥорор, ол эрбэммит сиринэн уу тахсар уонна тоҥон мууһу хам ылар. Онон харчыны халтайга кутуу буолар. Кырдьаҕастар хаһыакка куруук суруйаллар да, ким да истибэт. Сэбиэскэй саҕана өрүс түгэҕин дириҥэтэр земснаряд диэн тэрил баар этэ, оннук үлэлэр билигин ыытыллыбаттар. Өрүс түгэҕин кумах тибэн, уута чычааһыран хаалар, оннук сирдэргэ муус кумахха дылы дөйө тоҥор, онтон харыы тахсар”.

“Бу аны сылын аайы хатыланар көстүүгэ кубулуйар кутталлаах”…

Василий Местников, Ил Түмэн олохтоох бэйэни салайыныы боппуруостарыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ.

— Айылҕа дьайыыта улаатан иһэр. Үрэхтэр туолан, нэһилиэнньэлээх пуун иһигэр киирэрэ олус кутталлаах. Орто Халыма, Үөһэ Халыма ууга барда. Березовка диэн бөһүөлэк куруук барар. Өрөспүүбүлүкэ бэйэтин харчытыгар саҥа аэропорт, оскуола тутан, көһөрүү боппуруоһа турбута ыраатта. Манна бэл 2009 сыллаахха Арассыыйа зампреда Игорь Шувалов кэлэн, бу бөһүөлэги боротокуолга киллэрбитэ. Ону нэһилиэнньэ докумуонун ситэрбэккэ, суоттааһынын кэмигэр толорбокко бу боппуруос туран хаалбыта. Манна олохтоохтор олорон биэрэллэрэ кыһыылаах. Тоҕо диэтэр бу бөһүөлэккэ түптээн олорооччу үгүс, көһүөхтэрин баҕарбаттар да бааллар, онон өсөһүү, туорайдаһыы түмүгэр сотору-сотору ууга барарга күһэллэллэр. Бу тардыллыы өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр улахан охсуулаах. Муус харыыта биир сүрүн төрүөт. Алазей үрэх эрийэ-буруйа устар буолан, уута аһары туолан, таһымнаан, ити Арҕахтаах бөһүөлэгин ылар. Муус барбытын да кэннэ, хаайтара сыппыт уу алларааттан киллэрэн, ити Зырянка улаханнык эмсэҕэлээтэ.

Итинтэн сиэттэрэн этиэм этэ, Аан дойду үрдүнэн улахан итийии бара турар. Ол сабыдыала биһиэхэ эмиэ дьайар. Бу быһыы-майгы 10 – 20 сылынан хатыланар буолбатах, мантан иннэ сыл аайы маннык быһылаан тахса туруо. Дьокуускай куорат эмиэ кутталланна. 2008 сыллаахха Вячеслав Штыров Президенниирин саҕана Германияҕа бара сылдьыбытым. Ньиэмэстэр улахан Метрология үнүстүтүүттэригэр үгүстэрэ нуучча учуонайдара үлэлииллэр этэ. Олор  глобальнай итийии бара турар, Антарктида мууһун үс гыммыттан иккитэ уулунна, ити улаата туруо. 30 сыл иһигэр Арассыыйаҕа 5 куорат тимириэ диэбиттэрэ. Ол иһигэр биһиги Дьокуускайбыт киирсэ сылдьар. Ол сыл өрөспүүбүлүкэҕэ «Алазей – 2008” диэн научнай экспедиция тэриллэн үлэлээбитэ. Биир сыл чинчийии кэннэ тохтоон хаалбыта.

Иллэрээ сыл Халымаҕа 2 м халыҥнаах хаар түһэн таба бөҕө өлөн, улахан быстарыы буолбуттааҕа. Массыына бөҕө ыытан, чох таһан, техника бөҕөнү үлэлэтэн, кыһыҥҥы суолу оҥорого дьаһал бөҕө ыытыллыбыта. Сайын кэлэн эмиэ умнууга хаалбыта. Быйыл эмиэ хаар түһэн, айдаан бөҕөнөн суол-иис тэлбиппит. Билигин урукку кэмҥэ тэҥнэһэр сыыһа. Уубут олус элбээтэ, сыл аайы ити кыһалҕалары быһаарарга сыра-сылба, үп-харчы бөҕө кутуллар. Ол иһин научнай үлэ барара уолдьаста. Билигин сир ирэн иһэрэ өтө көстөр. Сир-уот сииктээх, уруккута хотоол сир бырыы да бадараан буолбута баар суол. Сир кырса чарааһаан, хоту сиргэ аҕыйах см батары ас да муус килиэ. Баҕарбатахпыт да үрдүнэн, көһүү боппуруостара туран эрэллэр. Дьон-сэргэ онно бэлэмнээх буолара наада.

Тустаахха  сүр уустук

Мария Атласова, «Уус Майа” суһал ыстаап салайааччыта.

— Бэйэм Дьокуускайга “Центральное агенство недвижимости” диэн тэрилтэҕэ үлэлиибин, халааҥҥа ийэм, балтым аах дьиэтэ бүтүннүү барда. Бөһүөлэкпит ууга барбытын истээт, суһаллык Уус Майа ыстаабын тэринэ охсон, куоракка баар түөлбэбит бэрэстэбиитэллэрин мунньубутум. Ыам ыйын 12 – 13 күннэригэр Нуотара үрэх уута таһымнаан, дэриэбинэни икки өттүттэн иилии киллэрэн иһэрин көрөн, баһылык ууга баран эрэбит диэн ыксаллаах быһыыны-майгыны тута биллэрэр. Эвакопууннарга – оскуола уонна оҕо саада – нэһилиэнньэни көһөрүү үлэтэ саҕаланар. Онтон аны оҕо саадыгар уу кэлэн, бары икки этээстээх оскуолаҕа куотан биэрэллэр. Аны муус бөҕө халҕаһалаан тоҕу ааҥнаан иһэр диэн, түүн 2 – 3 чаас саҕана «Сосновый бор» диэн сиргэ оҥочонон оҕолору-уруулары ытаппытынан-соҥоп­путунан көһөртүүллэр. Били, киинэҕэ курдук ыксаллаах хамсаныы буолар. Туох баар мотуордаах оҥочолору, техниканы үлэлэтэн, дьону-сэргэни түмэ тардан үлэлииллэр. Аны уот да, сибээс да суох. Төлөпүөннэрин иитиитэ бүтэ иликтэр инстаграм, ситим нөҥүө хайдах эрэ билсэн, хата, кыл мүччү этэҥҥэ тиксиспиттэр. Сарсыҥҥы күнүгэр куоракка баар биир дойдулаахтарбыт, ыччаттар түмсэн, суһал бөлөх тэриллибитэ. Нария Моисеева диэн оҕобут ХИФУ ректорын көрдөһөн, көмө хомуйар сири кэпсэппит. Энергетиков, 2А баар бизнес-инкубаторга малы-салы, бастакы көмөнү тутуу саҕаламмыта. Сити курдук кэпсэтии, көрдөһүү, сүүрүү-көтүү көмөтүнэн балачча таҥас-сап, ас-үөл, араас мал-сал хомулунна. Билигин да тута олороллор ити аадырыска.

Аан бастакы МИ-26 бөртө­лүөтүнэн МЧС-тары кытта туон­натын ордук таһаҕаһы илтэрбиппит. Онтон Амма, Таатта, Уус Майа ыстааптара түмсэн, көмө таһаҕаһы бииргэ тутан саҕалаабыппыт. Өссө биир бөртөлүөт көппүтүгэр «СахаАгроПродукт”, “Якутская птицефабрика”, ФАПК “Туймаада” тэрилтэлэр, маҕаһыыннар аһынан-үөлүнэн бөрөөн, 6 туонна көмө бородуукта ыыппытым. Ол быыһыгар 11,5 туонна таҥас-сап көтөн тиийдэ. Итиэннэ «Сахаэнерго” генератор ыыппыта. Бу кэлиҥҥи хомуйбуппутун «Якутскэнерго” чох тиэйэн илдьэр баарсатын кэпсэтэн, ЛОРП күһүҥҥээҥҥэ диэри контейнер биэрбитигэр уган ыытаары сылдьабыт.  Сүүрбэ туонналаах таһаҕас барыахтаах. Аны туран, «Мега» диэн маҕаһыын атыыга барбатах табаарын биһиэхэ көмө быһыытынан утары уунан, билигин ону тиэйэ сылдьабыт. Маны таһынан 20 контейнер саҕа табаар куоракка сытар. Ону эмиэ хайдах эмэ быыс-хайаҕас булан ыытыахпын наада. Улахан тэрилтэлэргэ көмө көрдөөн, сурук ыыппыппыт. Арассыыйа аҕыйах ахсааннаах норуоттарын ассоциацията ууга барбыт Эдьээн уонна Күп бөһүөлэктэригэр 1 мөлүйүөн көрдө. Ону докумуон быһыытынан сокуоҥҥа олоҕуран хайдах ыларбытын быһаарса сылдьабыт.

Хоромньу, биллэн турар, ынырык. Тумул диэн кыра учаастак Күптэн 15 биэрэстэлээх сиргэ 130 сүөһү өллө. Дьон онон ииттинэн олорор этэ буоллаҕа… Халаан кэннэ сир-уот алдьанан-кээһэнэн, от хаачыстыбата биллэ сыппаан, сүөһү охтуута саҕаланна. Минераллаах, туустаах эбии аһылык эҥин наада. Төһө кыалларынан ыыта сатыыбыт.

Сүрүн кыһалҕа ­­—  докумуон оҥостуута

Үгүс дьон бырапыыската суох буолан, судаарыстыба уонна өрөспүүбүлүкэ көмөтүгэр тиксибэт кутталлаах. Дэриэбинэҕэ, буоларын курдук, дьон биир дьиэҕэ олорор, оттон атын дьиэҕэ докуомуона сурулла сылдьар. Олорор сиргэр бырапыыска суох буоллаҕына, көмө көрүллүбэт. Ыксаллаах-быһыы майгы биллэриллибитин кэннэ, көмө көрдүүргэ докумуон оҥоһуутугар биир эрэ ый бэриллэр. Ситэтэ суох докумуоннаах дьон бу ыгым бириэмэҕэ итини барытын ситиһэр кыахтара суох. Элдьикээн нэһилиэнньэтин докумуона син барыларыгар оҥоһуллубут эбит буоллаҕына, Күп 70% докумуона суох. Ол түмүгэр судаа­рыстыба көмөтүн ылалларын суут эрэ быһаарар кыахтаах. Бу өттүгэр өрөспүүбүлүкэбит тэрилтэлэриттэн ситимнээх үлэ, көмө оҥоһуллара буоллар диэн баҕалаахпыт.

Дьон кыһалҕатын быһа гыммакка, манна өйдөөн-төйдөөн сыһыаннаһар наада. Этэргэ дылы, турар бэйэлэрэ эрэ хаалбыт дьон үгүс. Дьиэни-уоту куурдуу, өрөмүөннээһин, тутуу үлэтэ муҥура суох. Бу нэһилиэктэргэ баҕардыҥ да тиийэр кыах суох. Сайынын суол-иис суох, сөмөлүөт уонна теплоход эрэ сылдьар. Тутуу матырыйаалын эҥин ыытарга барытыгар эрдэттэн теплоходу кытта кэпсэтии, көрдөһүү, сүүрүү-көтүү нөҥүө барар. Олус эрэйдээх. Нэһилиэнньэ сүрүнэ сүөһү ииттэн, балыктаан айаҕын ииттинэр, үгүстэр үлэтэ суохтар. Улуус үрдүнэн соҕотох агрооскуолабыт эргэрэн, хаарбах дьиэҕэ кубулуйбута ыраатта. Кыһыннары, сайыннары оҕолор кууркалаах үөрэнэллэр. Оҕо саада мөлтөх тутуулаах буолан, оҕолор тас таҥастарын устубакка сылдьаллара баар суол. Ол иһин нэһилиэнньэ санаата самнан олорор, ким да олохсуйуон баҕарбат, киин сиргэ тардыһаллар. Бородуукта сыаната үс бүк үрдүк. Дьон биэнсийэттэн биэнсийэҕэ олорор. Маҕаһыыннарга бары иэскэ киирэллэр.

Эрдэттэн хараардыы үлэтин ыыппыппыт буоллар, баҕар, маннык алдьархай ааҥныа суох этэ. Урут нэһилиэнньэ бэйэтэ ити үлэни толороро. Билигин барыта тендер дуу, закупка дуу нөҥүө барар буолан, кэмигэр хамсаныы тахсыбат, эбэтэр уостан, сүтэн умнууга хаалар. Уопсайынан эрдэттэн сэрэтии үлэтин үчүгэйдик ыытыахха наада, чинчийии, кэтээн көрүү хото барыахтаах. Туһааннаах тэрилтэлэр, үлэһиттэр бааллар эрээри, хамсааһын тахсыбат. Хата, туохтарын барытын быраҕан туран, дьоннорун-сэргэлэрин быыһыы сатыы сылдьар нэһилиэк баһылыктарын эрдэттэн сэрэппэккэ, манныкка тиэртигит диэн холуобунай дьыала тэрийээри гыналлар. Хата силиэдэбэтэллэр суһал хамыыһыйа иннинэ тиийэ охсон, дьону доппуруостуу сатыы сылдьаллар. Киһи да сонньуйар.

Маннык уустук бала­һыан­ньаҕа норуот, тэрилтэлэр түмсэн, араас хайысхалаах көмө оҥороллоро олус суолталаах. Итиэннэ биирдиилээн дьон көҕүлээһинэ оруола улахан. Хамсааһыны, ыҥырыыны сатаан табан ыытар күүһэ итиннэ сытар. Билигин эргэ-урба таҥас буолбакка, саҥа табаардар, суорҕан, тэллэх, миэбэл, тутуу матырыйаала улахан көмө буолуо этэ. Биллэн турар, көмөнү барытын ылабыт, наардааһын, сыымайдааһын үлэтэ күүскэ барар. Табаар ордор түгэнигэр Халыма, Усуйаана, хоту улуустарга ыытар былааннаахпыт.

Татьяна Артюхова, Үөһэ Халыма дьокутааттарын сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ.

— Уубут түһэн, дьон-сэргэ быдан көнньүөрдэ. Билигин хоромньуну ааҕыы үлэтэ бара турар. Нэһилиэнньэттэн сайабылыанньалары тута олоробут. Анал хамыыһыйа тэриллэн, дьиэлэри, тэрилтэлэри кэрийэн, мээрэйдээһин ыытыллар. Хаһыат, ватсап, түөлбэбит нөҥүө көмө көрдүүбүт. Кыаммат-түгэммэт ыалга, аҥардас ийэлэргэ көмө көрөргө ылыстыбыт. Социальнай управлениены кытта ыкса үлэлэһэбит.

Бастаан ууга барарбытыгар кыра-кыралаан хотоол сиргэ көһөн тахсан испиппит. Эрдэттэн билгэлээн эппиттэрэ буоллар, дьаһана охсуо этибит. Үс күн эрэ иһинээҕи туругу этэллэр этэ. Гидропостар үлэлэрэ мөлтөх. Саатар хаарбыт олус халыҥ этэ. Нэһилиэнньэ сир ылан дьиэ туттарыгар кинилэр баҕаларынан буолбакка, чопчу ыйыллыбыт эрэ сиргэ көҥүллээтэхтэрэ дии. Онон ууга барар сиргэ анаабыттара биһиги буруйбут буолбатах диэн ити боппуруоһу сытыытык туруорсар. Аны туран, ГЭС экологияҕа дьайар диэн эмиэ туспа санаа баар. Хара уу кэлэрэ сабаҕаланар диэн, суһал быһыы-майгы биллэриллибитин тохтото иликтэр.

Биһиги оройуон сүрүн кыһал­ҕата эргэ, хаарбах дьиэттэн көһөрүү буолар. Саҥардыыга эбии үп-харчы көрүллэрэ буоллар, уу ылбат сиригэр туттарар гына дьаһаныа этибит. Үрүҥ Хайаттан Зырянкаҕа тиийэр суолбут-ииспит алдьанна-кээһэннэ. Саҥа аэропорт тутуутун нэһилиэнньэ күүскэ туруорсар. Итиэннэ халаан уутуттан эмсэҕэлээбиттэргэ бу эргэ-урба дьиэни-уоту саҥардыыга граҥҥа киирсибэккэ эрэ быһалыы киирэрбит буоллар олус көмөлөөх буолуо этэ.

Римма Макарова, Аллара Халыма дьокутааттарын сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ.

— Биһиги халааҥҥа бэлэммит. Ас-үөл, эм-том, бастакы наадалаах малынан толору хааччыллан олоробут. Оттук, бензин эмиэ баар. Уот-күөс, ититэр эбийиэктэр үөһэ тутуллубуттара, уу ылар кыаҕа суох. Орто Халыма, Черскэй бөртөлүөт түһэр сирэ ууга сытар буолан, айанныан баҕалаахтар хаайтаран олороллор. 45 киһи бөртөлүөтү күүтэр. Ыксал буоллаҕына, оскуолаҕа көһөр былааннаахпыт. Иһэр ууга диэн муус атыылаһан бэлэмнээбиппит. Быйыл уустук кыстык ааста. Элбэх таба өллө. Онон баар кыһалҕаларбытын парламент истиитигэр ыыппыппыт. Онно көрүллэн, сөптөөх быһаарыы ылыллара буоллар диэн баҕа санаалаахпыт.

Мария Петровна, Мын­даҕаайы.

— Амма өрүс халааннаан, Амма улууһугар хас да нэһилиэги ылан, биһиги эмиэ ытырыктатан олорбуппут. Уу хотоммутугар дылы кээлтэ, уһаайбабытыгар киирбитэ. Хата дьиэбитин ылбата. Этэҥҥэ ааста диэн үөрэн олоробут. Салалта эрдэттэн дьаһанан, сүөһүнү, сылгыны хочоттон үүрэн киллэрэн, хоромньу улахан тахсыбата.

Ньургуяна Горохова, Уус-Алдан, Чэриктэй.

— Маннык быһыы-майгы 20 сыл анараа өттүгэр буолбуттааҕа. Быйыл улаханнык бардыбыт. Ийэм дьиэтин бүүс-бүтүннүү түннүгүн үрдүгэр дылы уу ылан, элбэх мал-сал ууга былдьанна. Ол саҕана ийэм төһө кыайарынан быыһыы сатаабыт да, соҕотох буолан төһө бэйэлээҕи таһаарыай. Онтон убайым кэлэн көмөлөспүт. Уу көрдөрөн туран кэлэр үһү. Туох баар миэбэл, бытовой техника, тыраактар хаалбыт. Булууска толору уу кирбит. Дьиэбит түннүгэ, ититэр систиэмэ бүтүннүү алдьаммыт. БөҺүөлэк иһигэр сатаан киирбэккин, суолу бүтүннүү ылан, массыынаҕын аара хаалларан, оҥочонон туоруугун, онтон салгыы сатыы кэлэҕин. Улахан хамыыһыйа тэриллэн, хоромньуну суоттаан баран, өрөспүүбүлүкэттэн 20 тыһыынча, Арассыыйаттан 100 тыһыынча диэн уураахтаабыттар. Мин санаабар, 20 тыһыынча диэн олус кыра. Биир эрэ оту ылаҕын. Аны туран, сир инчэҕэйэ сүр, олох кууурбат эбит. Дьиэбит уутун оборторобут да бычалыйан киирэ турар. Муостабыт көтүллэн, түннүкпүт аһаҕас турар.  Сарахыта сатыыбыт да, сиик көппөт, сотору-сотору обортороргор тиийэҕин. Аны күһүҥээҥҥэ диэри хайдах буолар.

Татьяна Матвеева, Усуйаана улууһа.

— Биһиги бөһүөлэкпитин уу ылбыта. Дьиэбин ортотугар дылы ылан, мал-сал дэлби илийэн, туһаттан таҕыста. Бэйэм 8 оҕолоох ийэбин, оскуолаҕа мууста сууйааччынан үлэлээбитим 20-чэ сыл буолла. Кэргэним үлэтэ суох, дуогабарынан онно-манна наймылаһан үлэлиир-хамсыыр. Ииттинэн олорор сүрүн дьарыкпыт — сүөһү иитиитэ. Онон бу уу кэлэрин эрдэттэн сэрэтэннэр, сүөһүнү-аһы хотоол сиргэ үүрэн, дьолго биир да сүөһү эмсэҕэлээбэтэ. Дьиэбит түннүгүн аһан, куурдар үлэни ыытабыт да, сирбит сиигэ сүрдээх. Сорох сиринэн киһи хаамтаҕына хотолдьуйан олорор.

* * *

Бу күннэргэ Айсен Николаев Орто Халыма куоратыттан кэллэ: “Халаан содулун туоратар үлэ түргэн тэтимнээхтик ыытыллыахтаах. Олохтоохторго барыларыгар көмө оҥоһуллуоҕа”, — диэн СӨ Ил Дарханын эбээһинэһин толорооччу бэлиэтээтэ.