Көмөнү кэмигэр кэлиэ диэн кэтэһэллэр

Уопсай көрдөрүү

Сааскы халаан уутуттан уопсайа 11 улуус 35 нэһилиэнньэлээх пууна эмсэҕэлээбит. Ууга барбыт 1191 дьиэттэн 3745 киһи тахсан биэрбит. Саха өрөспүүбүлүкэтин бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйаач­чы Алексей Колодезников иһитиннэрбитинэн, кылгас кэм иһигэр суолу-ииһи, уот, гаас ситимин чөлүгэр түһэриллэр уонна эмсэҕэлээбиттэргэ матырыйаалынай көмө тиэрдиллэр сорук турар.

СӨ халаан уутун содулларын туоратыыга уонна чөлүгэр түһэрэр үлэни тэрийиигэ ситэриилээх дирекциятыгар Амма, Уус Майа, Чурапчы улуустарыгар эмсэҕэлээбит дьон барыллаан испииһэгин түһэрбиттэр. Матырыйаалынай көмө соторуннан Амма улууһун 1030 олохтооҕо, Уус Майа улууһун 1217 олохтооҕо, Чурапчы улууһун 135 олохтооҕо ылыахтара. Атын оройуоннартан билиҥҥитэ испииһэк киирэ илик эбит. Тоҕо диэтэххэ, хоромньулаахтары ааҕар комиссия үлэлии сылдьар. Учуоттанар – дьиэ төһө урусхалламмыта, олорор дьиэлэрин докумуоннара, пропискалара.

БКЭ болдьоммут кэмигэр туттарыахтара

Эмсэҕэлээбит нэһи­лиэн­ньэлээх пууннарга оҕолор үөрэх дьылын этэҥҥэ түмүктүөхтэрэ, сайыҥҥы сынньалаҥ лааҕырдар кэмигэр үлэлиэхтэрэ. Ол туһунан Алексей Колодезников эрэллээхтик этэр. Ол курдук, ууга барбыт улуустарга 9623 оҕо олорор, онтон үөрэнээччитэ — 6507. Аймахтарынан, эвакопунунан 1382 оҕо олохсутуллубут.

Сааскы халаан уутугар 7 үөрэх тэрилтэтэ ылларбыт. Ууга барар зонаҕа 6 улууска баар 23 биир кэлим эксээмэни тутар пуун хапсыбыт. Бу пуунарга уопсайа 184 үөрэнээччи эксээмэнин туттарыахтаах. Ыам ыйын 18 күнүгэр СӨ судаарыстыбаннай эксээмэнин комиссиятын мунньаҕар Уус Майа улууһун Элдьикээн, Күп сэлиэнньэлэригэр баар эксээмэни тутар пууннары сабар туһунан быһаарыы ылыммыттар. Күп үөрэнээччилэрэ Эдьээн орто оскуолатыгар баран туттарар буолбуттар. Оттон Элдьикээн орто оскуолатын бүтэрээччилэр Петропавловскай оскуолаҕа туттарыахтара. Онтон атын пууннар кэмигэр эксээмэни тутуохтара.

Көмө туһунан

Ыксаллаах быһыы-майгы оҥорбут содулун туоратарга диэн СӨ бырабыытыластыбата 120,2 мөл. кээмэйдээх үп резербэтин тэрийбит. Халаан содулун туоратар сыалтан бу резербэ үбүн 300 мөл. солк. диэри улаатыннарар туһунан Ил Дархан Егор Борисов сорук биэрбит.

Эмсэҕэлээбиттэргэ үбүнэн көмө кээмэйэ төһө буолуой?  Өрөспүүбүлүкэ бүд­дьүөтүттэн эмсэ­ҕэлээбит ыал хас биирдии киһитигэр 5 тыһ. солк. биир кэмнээх көмө. Быһаҕас кээмэйинэн дьиэлэрэ ууга барбыттарга 10 тыһ. солк., дьиэлэрэ толору барбыттарга 20 тыһ. солк. Бу харчы дьиэ кэргэн хас биирдии чилиэнигэр төлөнөр.

Билигин федеральнай бүд­дьүөттэн көмө тыырааһын боппуруоһа көрүллэр. Ол курдук, федеральнай бүддьүөттэн эмсэҕэлээбиттэргэ биир кэмнээх көмө кээмэйэ 10 тыһ. солк. буолар. Быһаҕас кээмэйинэн дьиэлэрэ ууга барбыттарга 50 тыһ. солк, оттон дьиэлэрин бүтүннүү ууга ылларбыттарга 100 тыһ. солк. көрүллүөҕэ. Бу харчы эмиэ дьиэ кэргэн хас биирдии чилиэнигэр төлөнөр.

Амма уонна Уус Майа улууһуттан норуот депу­тата Алексей Филиппов биһиги хаһыаппытыгар иһитин­нэр­битинэн, Аммаҕа уонна Уус Майаҕа эмсэҕэлээбиттэргэ көмө мунньар пуунугар харчы­нан 2 мөл. солк. киирбит, бородуук­танан, таҥаһынан-сабынан киирэ турар эбит. Кини көмө­нү эмсэҕэлээбит улуустарынан барыларынан тыыран тарҕатал­ларын туһунан бэлиэтээтэ.

Маны таһынан өрөспүү­бүлүкэҕэ үлэлиир улахан бырамыысыланнай хампаанньалары эмсэҕэлээбит улуустарга сыһыаран, көмө оҥороллоругар этии киллэрбиттэр. Холобура, “АЛРОСА” АХ Уус Майа улууһугар сыһыарыллыбыт.

Халаан уутугар ылларбыт улуус олохтоохторугар хамнаһы, пенсияны эрдэ ыытыахтара. Үүт туттарааччыларга субсидия 70%-нын ыытыахтара, манна 270 мөл. солк. көрүллүбүт.

Көмөҕө кэлиэн баҕалаахтар элбэхтэр

Кэбээйи улууһун депутаттарын сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Александра Иванова:
— Биһиги улууска Хаалбыс, Арҕас сэлиэнньэлэрэ эмсэ­ҕэлээтилэр. Сангаарга Геолог микрооройуонугар уу киирдэ. Өлүөнэ өрүстэн уу тахсан Сангаар иһигэр баар Абыча уонна Алыһардаах диэн күөллэрбит хааларыттан таҕыстылар, силбэһэн хааллылар. Сэрэтиилээх олорбут буоламмыт, дьону түргэнник икки эвакопунунан илдьэттээбиппит. Ол иннинэ улахан субуотунньук оҥорбуппут, кумаҕынан биэрэги чиҥэппиппит, үрдэппиппит. Өссө Аммалар ууга барбыттарын истээт, көмө хомуйа сылдьыбыппыт. Онтубут баара бэйэбитигэр наада буолла. Баһылыкпыт Игнат Николаевич Спиридонов тустаах тэрилтэлэри сыһыаран улахан үлэ ыытта. Билигин уу түстэ. Олохтоохтор көхтөөхтүк халаан уута аҕалбыт бөҕүн-саҕын ыраастыыллар, дьиэлэрин чөлүгэр түһэрэллэр. Дьон олус аймаммат. Дьиҥэ, быйыл Сангар төрүттэммитэ 90 сылын бэлиэтиибит. Манна былааннаммыт тэрээһиннэрбититтэн аккаастаммаппыт.

Уус Майа депутаттарын сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Людмила Николаева:
— Аҕыйах хонуктааҕыта ууга барбыт үс бөһүөлэккэ – Элдьикээҥҥэ, Эдьээҥҥэ, Күпкэ Дьарыктаах буолуу өрөспүүбүлүкэтээҕи кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Степан Москвитин кытары сылдьан кэллибит. Мин депутат буоларым таһынан улуус дьарыктаах буолуутун киинин салайааччытабын. Олохтоохтор дьиэлэрин-уоттарын чөлүгэр түһэрэ сылдьаллар. Көмө кэтэһэллэр. Дьиэлэрин бүтүннүү ууга былдьаппыттарга психолог көмөтө наада эбит. Миэбэллэрэ, халадыынньыктара, морозилкалара ууттан алдьанан, астарын ууга былдьатан, олох настарыанньата суох сылдьааччылар бааллар. Ол эрэн, кыһалҕабытын кытары бэйэбит эрэ хаалбаппыт. Ситэриилээх былаас бэрэстэбиитэллэрэ кэлэллэр. Сөмөлүөт нэдиэлэҕэ үстэ көтөр. Холобур, тыа хаһаайыстыбатын, тутуу, үөрэх министиэристибэтиттэн кэлэн, хоромньуну быһаардылар. Элдьэкээҥҥэ оҕо саада ууга барбыта, үөрэх министиэристибэтин үлэһиттэрэ ону көрөн бардылар. Билигин хоромньуну ааҕааһын-суоттааһын үлэтэ күүскэ бара турар. Барыллаан аахпыттарынан 150 мөл. солк. суумалаах хоромньу тахсыбыт. Аны, дьиэлэригэр докумуоннаах ыалларга эрэ көмө оҥоһуллар. Бэйэҕит билэҕит, тыа сиригэр кэмигэр докмуоннарын оҥостубакка олорор ыаллар элбэхтэр. Онон улуус киииниттэн пааспартнай остуол үлэһиттэрэ тахсан, түүннэри-күнүстэри эмсэҕэлээбит дьон бырапыыскаларын, докумуоннарын оҥоро сылдьаллар. Маны таһынан дьон дьиэлэрин үчүгэйдик куурдаары киин ситимтэн сылытыыны бэс ыйыгар диэри уһатары туруорсаллар, сиигирэн туһата суох буолбут кирпииччэ оһохтоох ыаллар аныгылыы оһоҕу турорсаллар. Онон тустаах хамыыһыйа үлэтин көрөннөр, олохтоохтор көмө кэлиэҕэр эрэнэллэр. Ол гынан баран, өрүс кытылынан муус бөҕө сытар, аны иккис долгун кэлиэ диэн сэрэхэдийэбит

Амма улууһун депутаттарын сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Алексей Карманов:
— Амма улууһугар уопсайа 268 олбуор ууга барда, 1045 киһи эмсэҕэлээтэ. Биһиги алдьархайбытын чугастык ылынан олус элбэх киһи көмөҕө кэлэргэ бэлэмиттэн үөрэбит. Билигин Спорт миниистирэ тэрийбит 20 киһилээх биригээдэтэ тахсан субуотунньуктуу сылдьар. Улуустартан эрийэн көмөҕө кэлэргэ бэлэмнэрин туһунан этэллэр. Ону үлэ хайысхаларын быһаардахпытына, дьиэлэр куура түспүттэрин кэннэ ыҥыртыахпыт. Саба быраҕан көрбүппүтүнэн 300 мөл. солк. суумалаах хоромньу тахсыбыт. Билигин хомунуу, куурдуу үлэтэ барар. Кэлэр нэдиэлэттэн харчы хамсаан, дьон көмөлөрүн ылалларыгар эрэнэбит. Суол боппуруоһа уустук. Кириэстээх үрэх туолан Покровка, Өньүөс, Болугур сэлиэнньэлэригэр суолу быста. Үрэх уута түһэрин кэтэһэбит.