Бу суруктан дириҥ ытыктабылым өссө улааппыта

Бэс ыйын 20 күнүгэр биллэр общественнай-политическай деятель Александр Мигалкин төрөөбүтэ 60 сылын туолла

Өссө да дойдутун, дьонун-сэргэтин туһугар таһаарыы­лаах­тык үлэлиэхтээх-хамсыах­таах, айыахтаах-тутуохтаах сааһыгар, ыарахан ыарыы былдьаан барбыт биир дойдулаахпыт Александр Васильевич биһиги кэккэбитигэр баара буоллар бэс ыйын 20 күнүгэр 60 сааһын бэлиэтиэхтээҕэ.

«Ийэм барахсан, уолгуттан эҕэрдэтэ тут»

Суруктар, суруктар… Кумаа­ҕыга тиһиллибит сурук ураты тыыннаах, ис эйгэлээх буоларыгар үгүстэр сөбүлэһэр буолуохтааххыт. Үрүҥ лиискэ кэккэлээбит буукубалартан, сурук ис хоһоонуттан бу киһи ис дууһата ыйдаҥардан көстөргө дылы буолааччы.

1998 сыл. Ийэ күнүгэр тоҕус оҕону күн сирин көрдөрөн, үс оҕону иитэн, дьоһун дьон оҥортообут Уус-Алдан улууһун олохтооҕор, Герой ийэ Екатерина Ивановна Александрованы «Ийэҕэ үрдүк махтал» бэлиэнэн наҕараадалаабыттара.

Оччолорго Александр Васильевич Мигалкин Америкаҕа Анкоридж куоракка Хотугу Форум Секретариатыгар өрөспүүбүлүкэ бэрэстэбиитэлинэн үлэлии сылдьара. Төһө да күн иллэҥэ суох буоллар, саамай чугас таптыыр киһитигэр, ийэтигэр сурук суруйан кырылаппыта.

«Ийэм барахсан, уолгуттан эҕэрдэтэ тут, эчи суруйба­таҕым да ыраатта. Уонча сыл буоллаҕа буолуо. Сурук ыытыахтааҕар телефонунан кэпсэтэр ордук курдук. Ол гынан баран, кэнники кэмҥэ куһаҕаннык истэр буолбутуҥ хомолтолоох. Киһи саҥатын улаатыннарар аппарааты сайын булбуппун куһаҕан диэн кэппэккин дии.

Дойдубун уонна Эйигин на­һаа ахтабын. Эн баарыҥ наһаа үчүгэй. Ким ийэлээх ол миигин өйдүөҕэ. Ийэ баарын тухары киһи эрэх-турах санаалаах. Аан дойду үрдүнэн эйигин кимнээҕэр да өйдүүр, бүөбэйдиир, ыарахан буоллаҕына харыстыыр, атаахтатар киһи Эн эрэ бааргын, күндү киһим. Дьиҥэр, мөҕөн да, сэмэлээн да ыллаххына, истибэтэҕэ курдук буолабын эрээри, барытын ылынабын ээ. Ийэ хаһан оҕотугар куһаҕаны баҕарбыта баарай?!

Ыраах да буолуум, Эйигин көрбөтөхпүнэ, сатаан сылдьыбаппын. Эн аттыгар олорон, чэйдээн бардахпына, күүс-күдэх ылабын, сэниэлэнэн барабын.

Күн күбэй ийэбин улахан наҕараадаҕынан ис сүрэхпит­тэн эҕэрдэлиибин. Манна, Саха сирин хаһыатта­рын эһиги утуйа сыттаххытына ааҕабын. Аляска бириэмэтэ Дьокуускайтан 18 чааһынан хаалан иһэр. Компьютер үөскээн, дьикти үйэ саҕаланна. Буоларын курдук, хаһыат сонуннарын көрө олорон, арай, Эн тускунан ааҕан баран, наһаа да үөрдүм, уйадыйан ыллым. Үөрүүбүттэн, сонно тута, бороҕоннорго Мишалаах Уйбааҥҥа, Афоняҕа телефоннаатым. Телефоннарын өр ылбатахтарыгар, эһиэхэ түүн буоларын биирдэ өйдөөтүм. Биһиги эйигинэн киэн туттабыт. Хайдах эрэ маннык үрдүк наҕарааданы эйиэхэ туттараллара буоллар диэн санаа куруутун баара. Ол эрээри үлэтинэн, дуоһунаһынан туһанар диэхтэрэ диэн, саҥарбат этим.

Төһөлөөх эрэйдэнэн-муҥ­нанан биһигини улаатыннарбыккын, үөрэхтээх дьон оҥорбуккун ким умнуой? Хомойуох иһин, аҕабыт эрдэ өлөн, бары ыарахаттары Эн да, оҕолоруҥ да биллэхпит.

Аҕабыт кими баҕарар кытта истиҥник, үөрэн-көтөн кэпсэтэрэ, үрдүк культуралаах этэ. Киһиэхэ куруук көх-нэм буолар истиҥ майгылааҕа. Аҕабыт көрүҥүнэн да, тутта-хапта сылдьарынан, таҥаһа-саба өрүү ырааһынан, бар дьонугар эйэҕэһинэн, киэҥ билиитинэн-көрүүтүнэн саха бастыҥ интеллигенин санатара. Ол да иһин биһиги, кини 12 оҕото, бар дьоммутугар кэрэ сыһыаны үрдүктүк туттахпыт…

Күн күбэй ийэм барахсан, Үрдүк наҕарааданан бэлиэ­тэммиккэр махтанабын республикатааҕы дьиэ кэргэн, дьахталлар проблемаларыгар уонна демографическай политикаҕа кэмитиэт бары үлэһиттэригэр, чуолаан, Анастасия Николаевна Божедоноваҕа, Саха Республикатын Президенэ Михаил Ефимович Николаевка, Правительство председателигэр Василий Михайлович Власовка, биһигини, 12 оҕону үөрэппит Мүрү 1 №-дээх орто оскуолатыгар, таптыыр, ахтар Бороҕонум сэлиэнньэтин олохтоохторугар!

Элбэхтэн, күндүлэртэн, тапталлаахтартан биһиги ийэбитин чорбоккутугар, бэлиэтээбиккитигэр барҕа махтал. Биһиги ийэбит киэҥ-холку санаатынан, дьоҥҥо үтүө сыһыанынан, эрэйдээх-мускуурдаах олоххо санаатын түһэрбэтинэн, оҕолорун туһугар чиэһинэй, үтүө суобастаах үлэтинэн бу улахан наҕарааданы ылыаҕын ылла, бэлиэтэниэҕин бэлиэтэннэ.

Биһиги, сахалар, тыйыс да буоллар, дьикти-кэрэ айылҕалаахпытынан, дьоһун-мааны дьонноохпутунан, кэрэттэн-кэрэ ийэлэрдээхпитинэн киэн туттуоххайыҥ! Олохпут устатын тухары саха дэттэрэн, сахабын диэн түөһү охсуммакка, үөрэхпитинэн, билиибитинэн, дьоҥҥо үтүө сыһыаммытынан, норуоппутун ааттата туруохха.

Уруйдуубун саха дьахталларын, ийэлэрбитин! Үтүө санаа­лары баҕара хааллыбыт кийиитиҥ Надя, уолуҥ Александр. Алтынньы 15 күнэ. Аляска Штатын Анкоридж куората, Америка Холбоһуктаах Штаттара».

Хайдахтаах курдук истиҥ-иһирэх тыллардаах суругуй? Ийэҕэ, аҕаҕа, дьонугар-сэргэтигэр, дойдутугар сүгүрүйүү, таптал, этэргэ дылы, барыта баар. Суругу ааҕаат да, биир дойдулаахпар Александр Мигалкиҥҥа киһи быһыытынан хаачыстыбаларыгар дириҥ ытыктабылым өссө улааппыта. Кини бары өттүнэн үтүө хаачыстыбалара, барыта ити лиис кумааҕыларга тиһиллэ сылдьаллара. Маннык мааны дьонтон бастыҥ салайааччылар үүнэн эрдэхтэрэ. Бу сурук ыччакка, эдэр салайааччыларга, политиктарга улахан туһалаах буолуон сөптөөх дии саныыбын.

 Аламаҕай майгыта — чыпчааллары дабайарыгар

Учуонайдар аһаҕас дьон олоххо ордук ситиһиилээх буолалларын дакаастаан тураллар. Александр Васильевич киһини сатаан истэрэ, сүбэлэригэр-амаларыгар өрүү болҕомтолоохтук сыһыаннаһара. Кэпсэтинньэҥ-ипсэтинньэҥ, дьоҥҥо боростуой, аламаҕай, аһаҕас сыһыана, үлэһит хаачыстыбалара үрдүктэн үрдүк чыпчааллары дабайарыгар төһүүнэн буолбуттара. Оҕону кытта оҕо, кырдьаҕаһы кытта кырдьаҕас диэн кини курдук дьону этэн эрдэхтэрэ. Маны Александр Мигалкины кытта алтыспыт дьон, бары бигэргэтэллэрин билэбин.

1999 сыллаахха өрөспүүбү­лүкэ тас сыһыаннаһыы­ларыгар миниистиринэн ананарыгар, бу дуоһунаска толору бэлэмнээх киһи кэлбитэ. Ол курдук, Александр Васильевич Москваҕа өрөспүүбүлүкэ норуоттар икки ардыларынааҕы уонна тас экономическай сыһыаннарга бастайааннай уонна Америкаҕа Анкоридж куоракка Хотугу Форум Секретариатыгар өрөспүүбүлүкэ бэрэстэбиитэллэринэн үлэлээһинэ, бу эйгэҕэ улахан уопуту эппитэ. Ити дуоһунастарга үлэлии сылдьан, дипломатическай литератураны элбэхтик аахпыта, Россия норуоттар икки ардыларынааҕы сыһыаннаһыыларын сүрүннүүр сокуоннары сыныйан үөрэппитэ.

Биллэрин курдук, 1992 сыллаахха өрөспүүбүлүкэ бастакы Президенин Михаил Николаев Ыйааҕынан тас сыһыаннаһыылар министерстволара тэриллибитэ. Бастаан утаа бу салааҕа идэтийбит кадрдар тиийбэттэриттэн итэҕэс-быһаҕас элбэҕэ. Александр Мигалкин дириҥ өйө, тэрийэр дьоҕура, омук тылын билэрэ, тустаах министерство ыытар үлэтин-хамнаһын таһымын уонна хаачыстыбатын биллэрдик өрө көтөхпүтэ. Бу үрдүк дуоһунаска кини сэттэ сыл устата үлэлээбитэ. Таһаарыылаах, ситиһиилээх үлэтэ дойду таһымыгар сыаналаммыта. 2006 сыллаахха Александр Васильевиһы Монголияҕа Российскай Федерация Генеральнай консулунан анаабыттара. Манна кини түөрт сыл устата тахсыылаахтык үлэлээбитэ.

Дипломат, политик, сахалартан бастакы Генеральнай консул, философскай наука кандидата Александр Мигалкины баара-суоҕа 55 сааһыгар ыарахан ыарыы былдьаан илдьэ барбыта. Ытыктыыр биир дойдулаахпыт туһунан истиҥ тылларынан ахтарбыт-саныырбыт биһиги — иэспит.